ઉત્તરપ્રદેશ સરકારને કુંભ મેળા થતી કેટલી આવકનો સીધો અંદાજ છે?(How much will the Uttar Pradesh government benefit from Kumbh?)

કુંભ ચલણ: મેળાના અર્થતંત્રને શું ચલાવે છે(The Kumbh Currency: What drives the Mela economy):

   સાતમી સદીના લખાણોમાં, ચીની પ્રવાસી ઝુઆનઝાંગે કુંભ મેળામાં શ્રદ્ધા અને વાણિજ્યના આ સમન્વયનું દસ્તાવેજીકરણ કર્યું છે, જ્યાં શાસકો અને શ્રીમંત વેપારીઓ પવિત્ર જળમાં સ્નાન કરતા હતા અને ભવ્ય દાન આપતા હોવાનું કહેવાય છે. ઉદ્યોગસાહસિકતાની તે ભાવના 40 દિવસના કાર્યક્રમના આધુનિક સંસ્કરણમાં જીવંત રહી છે, જે સમગ્ર ભારતમાંથી વ્યવસાયોને આકર્ષિત કરે છે અને ગંગાના આ ભાગને આધ્યાત્મિકતા અને વેપારના વિશાળ ક્ષેત્રમાં પરિવર્તિત કરે છે.

   ઉત્તર પ્રદેશમાં મહા કુંભ મેળાના કાલિડોસ્કોપિક અંધાધૂંધી નીચે એક આર્થિક જગન્ધ છુપાયેલો છે, જે આજથી (૧૩ જાન્યુઆરી) પ્રયાગરાજમાં ગંગા કિનારે અંદાજે ૪૦ કરોડ લોકોની શ્રદ્ધાથી પ્રેરિત છે. મેળો એક વિશાળ, ધબકતું બજાર બની ગયું છે જ્યાં દરેક નિર્ણય - પછી ભલે તે ફૂડ સ્ટોલ સ્થાપવાનો હોય, ટેન્ટ સિટી ભાડે લેવાનો હોય કે તરતો જેટી રૂમ શરૂ કરવાનો હોય - તક અને જોખમનું વજન ધરાવે છે.

   ઐતિહાસિક શહેર અલ્હાબાદ, જે હવે પ્રયાગરાજ તરીકે ઓળખાય છે, તે "અનાદિ કાળથી"  અસંખ્ય કુંભનું આયોજન કરે છે. આ વર્ષે, સરકારે રેકોર્ડ જનમેદનીની અપેક્ષા મુજબ મોટા પાયે કાર્યક્રમ શરૂ કર્યા પછી, શહેર અને તેની અર્થવ્યવસ્થાને નોંધપાત્ર વેગ મળવાનો અંદાજ છે.

   અધિકારીઓનું કહેવું છે કે સરકાર મેળા દ્વારા મોટા પાયે આર્થિક અસર ઉભી કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. આગામી 45 દિવસ સુધી, નદી કિનારે 4,000 એકરમાં ફેલાયેલા મેળાના મેદાનમાં યાત્રાળુઓને વિવિધ તંબુના રહેઠાણ, મૂળભૂતથી લઈને વૈભવી સુધીના, ઘણા ખાદ્ય સ્ટોલની સાથે આતિથ્ય આપવામાં આવશે.

   યોગી આદિત્યનાથની આગેવાની હેઠળની ભાજપ સરકારે મહાકુંભ માટે રૂ. ૬,૯૯૦ કરોડના બજેટ સાથે, માળખાગત વિકાસથી લઈને સ્વચ્છતા સુધીના ૫૪૯ પ્રોજેક્ટ્સ શરૂ કર્યા છે. તેની તુલનામાં, ૨૦૧૯ના કુંભ મેળામાં રૂ. ૩,૭૦૦ કરોડથી વધુના ખર્ચે ૭૦૦ પ્રોજેક્ટ્સ હતા. અધિકારીઓનો અંદાજ છે કે મેળાથી રૂ. ૨૫,૦૦૦ કરોડની આવક થશે અને રાજ્યના અર્થતંત્ર પર રૂ. ૨ લાખ કરોડનો વ્યાપક આર્થિક પ્રભાવ પડશે.

   કન્ફેડરેશન ઓફ ઓલ ઈન્ડિયા ટ્રેડર્સના યુપી ચેપ્ટરના પ્રમુખ મહેન્દ્ર કુમાર ગોયલ આ કાર્યક્રમથી રૂ. ૨૫,૦૦૦ કરોડના ટર્નઓવરની આગાહી કરે છે, જેમાં પૂજાની વસ્તુઓમાંથી રૂ. ૫,૦૦૦ કરોડ, ડેરી ઉત્પાદનોમાંથી રૂ. ૪,૦૦૦ કરોડ અને ફૂલોમાંથી રૂ. ૮૦૦ કરોડનો સમાવેશ થાય છે. હોસ્પિટાલિટી ક્ષેત્ર, ખાસ કરીને લક્ઝરી હોટલો, રૂ. ૬,૦૦૦ કરોડનું ઉત્પાદન કરે તેવી અપેક્ષા છે.

   કન્ફેડરેશન ઓફ ઈન્ડિયન ઇન્ડસ્ટ્રી (CII) ના યુપી ચેપ્ટરના પ્રમુખ આલોક શુક્લા, મહાકુંભને સ્થાનિક વ્યવસાયો માટે "સુવર્ણ તક" ગણાવે છે, જેમાં "એક વર્ષના વ્યવસાય જેટલી આવક બે મહિનામાં સંકુચિત થઈ જાય છે."

   મેળાના મેદાનમાં જગ્યાઓ માટે સ્પર્ધાત્મક બોલી પ્રક્રિયામાં, રાજ્ય સરકારે ખાનગી કંપનીઓને બોલી લગાવવા માટે આમંત્રણ આપ્યું હતું. સૌથી વધુ બોલી લગાવનારાઓને સ્ટોલ ફાળવવામાં આવ્યા હતા. "કુંભમાં સ્ટોલ લગાવવા માટે અમને દરેક બોલી લગાવનાર પાસેથી 1-2 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. તેની અસર ખૂબ જ વધારે છે," ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ દ્વારા એડિશનલ ડિસ્ટ્રિક્ટ મેજિસ્ટ્રેટ વિવેક ચતુર્વેદીને ટાંકીને જણાવાયું હતું.

   મેળા માટે રહેઠાણમાં આશ્ચર્યજનક રીતે મોટા પાયે રોકાણ કરવામાં આવ્યું છે. યુપી સરકારે 1.6 લાખ તંબુઓ સ્થાપ્યા છે, જેમાં 2,200 લક્ઝરી તંબુઓ અને નદી કિનારે ઘણા નાના તંબુઓનો સમાવેશ થાય છે. શહેરમાં 218 હોટલ, 204 ગેસ્ટ હાઉસ અને 90 ધર્મશાળાઓ પણ છે.

   18,000 થી 20,000 રૂપિયા પ્રતિ રાત્રિના ભાવે આ વૈભવી તંબુઓમાં ખાનગી બાથરૂમ, બ્લોઅર્સ, વાઇ-ફાઇ અને બટલર સેવાઓ જેવી સુવિધાઓ પણ છે. સંગમ નિવાસ પ્રયાગરાજ જેવા પ્રીમિયમ રહેઠાણની કિંમત બે મહેમાનો માટે પ્રતિ રાત્રિ રૂ. ૧ લાખ છે, જેમાં બાથરૂમ અને ઉચ્ચ કક્ષાની સેવાઓ ઉપલબ્ધ છે. યુપી સરકારી અધિકારીઓ કહે છે કે શુભ સ્નાનના દિવસોમાં માંગ વધુ હોવાથી, સંગમ નિવાસના તમામ ૪૪ સુપર-લક્ઝરી તંબુ વેચાઈ ગયા છે.

   ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્ય પ્રવાસન વિકાસ નિગમ (UPSTDC) પાસે ચાર શ્રેણીના તંબુ છે - વિલા, મહારાજા, સ્વિસ કોટેજ અને ડોર્મિટરી - જેમાં ડોર્મ માટે પ્રતિ રાત્રિ રૂ. ૧,૫૦૦ થી લઈને ઉચ્ચ કક્ષાના તંબુ માટે રૂ. ૩૫,૦૦૦ સુધીની કિંમત છે.

   આરઆર હોસ્પિટાલિટી પ્રાઇવેટ લિમિટેડના ડિરેક્ટર ભાઈઓ મિતેશ અને અશ્વિન ઠક્કરે મેળાના 25 ક્ષેત્રોમાંથી 14 ક્ષેત્રોમાં ફૂડ કોર્ટ અને આઉટલેટ્સ સ્થાપવા માટે 12-13 કરોડ રૂપિયાનું રોકાણ કર્યું છે, જેમાં 500 થી વધુ કામદારોને રોજગારી મળી છે. સંગમ વિસ્તાર નજીક 1.23 કરોડ રૂપિયાની બોલી લગાવીને તેમનો સૌથી મોંઘો આઉટલેટ સુરક્ષિત થયો.

   "અમે 7 કરોડ રૂપિયાના ટેન્ડર માટે સ્પર્ધા કરી રહ્યા હતા પરંતુ એક મનોરંજન પાર્ક વિક્રેતા સામે હારી ગયા જેણે 11 કરોડ રૂપિયાની બોલી લગાવી," અશ્વિન કહે છે. "સમય મર્યાદાને કારણે મેકડોનાલ્ડ્સ ચૂકી ગયા હોવા છતાં, તેઓ સ્ટારબક્સ, કોકા કોલા અને ડોમિનોઝ જેવી બ્રાન્ડ્સને આકર્ષવામાં સફળ રહ્યા છે અને 100-200 કરોડ રૂપિયાના ટર્નઓવરનું લક્ષ્ય રાખી રહ્યા છે.

   "ચાવી ઝડપ અને સુગમતા છે," મિતેશ કહે છે. "અમે ડોમ સિટી નજીક એરિયલ ઘાટ પર એક સ્ટોલ સ્થાપવાની યોજના બનાવી હતી, પરંતુ બાંધકામ હજુ ચાલુ હોવાથી, અમે અમારા ફૂડ કોર્ટને સ્થાનાંતરિત કરવાનું નક્કી કર્યું."

   અપેક્ષિત વિશાળ સંખ્યામાં લોકો આવવાની શક્યતા અંગે, ચતુર્વેદીએ ઉમેર્યું, “અમે અલ્હાબાદ યુનિવર્સિટીની મદદ લીધી અને મેળામાં માળખાગત સુવિધાઓ વધારીને લોકોની સંખ્યા કેવી રીતે વધારી શકાય તે શોધી કાઢ્યું. એક સમયે 10,000 થી 20,000 યાત્રાળુઓના ધસારાને પહોંચી વળવા માટે ખાસ કોરિડોર ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે. પ્રવાસન જાળવણીને વેગ આપવા સાથે કાર્યક્રમની આકર્ષણ વધારવા માટે ફ્લોટિંગ જેટી, વોટર સ્પોર્ટ્સ અને મંદિર પર્યટન શરૂ કરવામાં આવ્યું છે.”

   પ્રાદેશિક પ્રવાસન વિભાગના અધિકારી અપરાજિતા સિંહ નોંધે છે કે, “હોટેલ માળખાગત સુવિધાઓ સુધારવા માટે ખૂબ જ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો. ગયા વર્ષે ફક્ત 15 હોમસ્ટે નોંધાયેલા હતા, જેમાંથી હવે 100 હોમસ્ટે નોંધાયેલા છે. શહેરમાં 7,000 થી વધુ વિક્રેતાઓ છે, જેમાંથી 2,000 લોકોએ ડિજિટલ ચુકવણી માટે કૌશલ્ય વિકાસ તાલીમ લીધી છે. અમે 1,000 માર્ગદર્શકોની એક ટીમ બનાવી છે અને પ્રવાસીઓને બધી આધુનિક સુવિધાઓ પૂરી પાડવા માટે ફૂડ કોર્ટ સિસ્ટમનો વિસ્તાર કર્યો છે.”

 ઉત્તરપ્રદેશ ગવર્મેન્ટ દ્વારા કુંભ મેળા થકી ૫૦,૦૦૦ કરોડ ઉપર આવક થવાની શક્યતાઓ નોંધાઈ રહી છે જે પોતિકે મોટો આકડો છે.  

                                                                                                                                       જૈમિન જોષી.

લિડોસ્કોપિક અંધાધૂંધી નીચે એક આર્થિક જગન્નાટ છુપાયેલો છે, જે અંદાજે 40 કરોડ લોકોની શ્રદ્ધાથી પ્રેરિત છે, જેઓ 13 જાન્યુઆરીથી પ્રયાગરાજમાં ગંગાના કિનારે ઉતરશે તેવી અપેક્ષા છે.

સાતમી સદીના લખાણોમાં, ચીની પ્રવાસી ઝુઆનઝાંગે કુંભ મેળામાં શ્રદ્ધા અને વાણિજ્યના આ સમન્વયનું દસ્તાવેજીકરણ કર્યું છે, જ્યાં શાસકો અને શ્રીમંત વેપારીઓ પવિત્ર જળમાં સ્નાન કરતા હતા અને ભવ્ય દાન આપતા હોવાનું કહેવાય છે. ઉદ્યોગસાહસિકતાની તે ભાવના 40 દિવસના કાર્યક્રમના આધુનિક સંસ્કરણમાં જીવંત રહી છે, જે સમગ્ર ભારતમાંથી વ્યવસાયોને આકર્ષિત કરે છે અને ગંગાના આ ભાગને આધ્યાત્મિકતા અને વેપારના વિશાળ ક્ષેત્રમાં પરિવર્તિત કરે છે.

Indira Gandhi the first woman Prime Minister of India(ઈન્દિરા ગાંધી ભારતનાં પ્રથમ મહિલા-પ્રધાનમંત્રી)

ઈન્દિરા ગાંધી ભારતનાં પ્રથમ મહિલા-પ્રધાનમંત્રી

 

(૧૯૧૭-૧૯૮૪)

 

   ભારતના રાજ નૈતિક ઇતિહાસની વાત આવે ત્યારે 1961 થી 1967 સુધી ભારતના વડા પ્રધાન તરીકે સેવા આપનાર ઈન્દિરા પ્રિયદર્શિની ગાંધી માટે આજે પણ દેશ ગૌરવ અનુભવે. એક ભારતીય રાજકારણી અને રાજ્ય મહિલા એટલે ઈન્દિરા પ્રિયદર્શિની ગાંધી. તેમની હત્યા 1984 માં થઇ તેતો આપણે સૌ જાણીએ છીએ પણ તેમના કાર્યકાળ વિશે જે જાણે તે તે આજે પણ તેમના વખાણ કરતા થાકતા નથી. તે ભારતની પ્રથમ અને આજની તારીખમાં, એકમાત્ર મહિલા વડા પ્રધાન અને ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC) ના નેતા તરીકે ભારતીય રાજકારણમાં કેન્દ્રીય વ્યક્તિ હતી. તે ભારતના પ્રથમ વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુની પુત્રી અને રાજીવ ગાંધીની માતા હતી, જેમણે દેશના છઠ્ઠા વડા પ્રધાન તરીકે તેમના સ્થાને સ્થાન મેળવ્યું હતું. શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીનો 15 વર્ષ અને 350 દિવસનો સંચિત કાર્યકાળ તેમને તેમના પિતા પછી બીજા સૌથી લાંબા સમય સુધી સેવા આપનાર ભારતીય વડા પ્રધાન બનાવે છે. હેનરી કિસિંજરે તેમને "આયર્ન લેડી" તરીકે વર્ણવી, એક ઉપનામ જે તેના કઠિન વ્યક્તિત્વ સાથે સંકળાયેલું બન્યું. જે ભારતની સમગ્ર જનતાએ તો સ્વીકાર્યું પણ સાથે સાથે સમગ્ર વિશ્વએ પણ સ્વીકાર્યું.

 

   ઈ.સ ૧૯૧૭ના નવેમ્બરની ૧૯મી તારીખે એમનો જન્મ અલ્લાહાબાદમાં થયો હતો. ઇંદિરા પ્રિયદર્શિની એ તેમનું પૂરું નામ. પિતા જવાહરલાલ અને પિતામહ મોતીલાલ નહેરુ બંને દેશસેવામાં ભરપુર રીતે ઊંડા ઉતરેલા હતાં. તેમની માતા માંદગીને બિછાને હતાં તેથી ઇંદિરાનું બાળપણ માતાપિતાની છાયામાં વીતવું જોઈએ તેથી કંઈક જુદી રીતે વીતેલું. એમનો અભ્યાસ પણ ઘરથી દૂર શાંતિનિકેતન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ અને ઑક્સફર્ડમાં થયેલો. બાર વર્ષની વયે અસહકારની લડતમાં તેમણે 'વાનરસેના'નું નેતૃત્વ સંભાળ્યું. જ્યાં ત્યાં ફરી ફરી ઘરથી દુર રહીને તેમનો અભ્યાસ કરી અને ઈ.સ. ૧૯૪૨માં ફિરોઝ ગાંધી સાથે એમનું લગ્ન થયું. એ જ વર્ષે ‘ભારત છોડો’ની ચળવળ ઊપડતાં ઇંદિરાએ જેલવાસ ભોગવવો પડ્યો. નાનપણથી જ તેમને ગાંધીજીનો સ્નેહ સાંપડયો હતો તે ક્યાંક સુધી ગાંધીવાદી વિચારધારાથી પ્રભાવિત હતા.

 

   ઈ.સ ૧૯૬૬માં લાલબહાદુર શાસ્ત્રીના અચાનક અવસાનથી ઇંદિરા પર ભારતના વડાપ્રધાનનો બોજો આવ્યો અને તેમને લગભગ ૨૦ વર્ષ તેમણે વડાપ્રધાનનું સ્થાન  સંભાળ્યું. ભારત જેવા વિશાળ અને વિભિન્ન સંસ્કૃતિ, ભાષા અને રીત-રિવાજ ધરાવતા દેશમાં પ્રધાનમંત્રીનું પદ સંભાળવું એ અનેક રીતે કસોટી કરે એવું ગણાય. ઉપરથી તેમને ભારત દેશથી દુર રહીને અભ્યાસ કર્યો હતો એટલે ભારતની પ્રજા, તેમની રહેણીકરણી,તેમની ભાષા, તેમની સંસ્કૃતિ વગેરેને સમજવું એક પડકાર રૂપ હતું છતાં તેમને આ પડકાર સ્વીકારી લીધો.  ઈ.સ ૧૯૭૧માં પૂર્વ પાકિસ્તાન(બાંગ્લાદેશ)ની પ્રજા પર વરસતા અત્યાચારોમાંથી તેને મુક્ત કરવા યુદ્ધ નોતર્યું અને વિજય પ્રાપ્ત કર્યો. આમ જોવા જઈએ તો પાકિસ્તાનથી બાંગ્લાદેશને અલગ કરી તેના ભાગલા પડાવ્યા જે ખરેખર એક સાહસિક અને કુશળ રાજનીતિ હતી. આ વિજય બદલ તેમને 'ભારતરત્ન'ના ખિતાબથી પણ નવાજવામાં આવ્યાં હતાં.

 

   ઈ.સ ૧૯૭૫માં જ્યારે ઇંદિરાજીએ ભારતમાં કટોકટી લાદી ત્યારે દેશની પ્રજા તેમના આ વર્તનથી ખૂબ નાખુશ થઈ હતી. પરિણામતઃ ઈ.સ ૧૯૭૭ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં ઇંદિરા સહિત કોંગ્રેસના લગભગ બધા નેતાને હારનો સામનો કરવો પડ્યો. પરંતુ જનતા પક્ષે બનાવેલી સરકાર સફળ કામગીરી કરી ન શકી અને ઈ. ૧૯૮૦માં ભારે બહુમતીથી ઇંદિરા ફરી ચૂંટણી જીતી ગયાં. પોતાની જાતમાં ઇંદિરાને એટલો દૃઢ વિશ્વાસ હતો કે તેમને તેમના નિર્ણયોમાંથી ચળાવવાં લગભગ અશક્ય હતું. તેમના નિર્ણયોમાં એક અલગ અડગતા હતી. તેમની સામે ટકી રહેવું લગભગ અશક્ય બની રહેતું.

 

   જ્યારે જવાહરલાલ દેશના વડાપ્રધાન હતા ત્યારે તે પિતા સાથે જ ફરતાં અને તમામ વ્યવસ્થા પોતાના હાથમાં રાખતાં. નેહરુના સાથમાં ઇંદિરાએ વિશ્વભરમાં પ્રવાસ કર્યો હતો. આમ અજાણતાં જ જાણે કે તે પ્રધાનમંત્રીના હોદ્દા માટેની તાલીમ મેળવી રહ્યાં હતાં. પંજાબમાં આતંકવાદ ખૂબ ફાલી રહ્યો હતો. પરિસ્થિતિ પ્રતિદિન વણસતી જતી હતી. આથી લશ્કરનો ઉપયોગ કરી ઈ.સ ૧૯૮૧ના જૂનની ત્રીજી તારીખે ઇંદિરાએ અમૃતસરના સ્વર્ણમંદિરને આતંકવાદીઓથી મુક્ત કરાવ્યું. આ કાર્યવાહીથી શીખોનો એક વર્ગ નારાજ થયો. ઈ.સ ૧૯૮૪ના ઑક્ટોબરની ૩૧મી તારીખે સવારના પહોરમાં જ સુરક્ષા કર્મચારીઓમાંના બે શીખ કર્મચારીઓએ મશીનગન ચલાવી ઇંદિરાને ગોળીથી વીંધી નાખ્યાં. પોતાની હત્યાને આગલે દિવસે જ ઓરિસાની એક જાહેર સભામાં તેમણે કહ્યું હતું, 'મારા લોહીનું એકેએક બુંદ દેશના કામમાં આવશે.'

 

   વિશ્વના ગણ્યાગાંઠ્યા દેશોમાં ટોચના સ્થાન પર મહિલાઓએ કામગીરી બજાવી છે. એ કામગીરીમાં ઇન્દિરા ગાંધી પ્રથમ સ્થાને આવે એમ છે. તેમના મૃત્યુનો શોખ આખો દેશ માનવી રહ્યો હતો. વડા પ્રધાન તરીકે, ગાંધી તેમના અણઘડ રાજકીય વલણ અને કારોબારી શાખામાં સત્તાના કેન્દ્રીકરણ માટે જાણીતા હતા. ગાંધીને તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન વિશ્વની સૌથી શક્તિશાળી મહિલા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. તેના સમર્થકોએ ભૌગોલિક રાજકીય હરીફો ચીન અને પાકિસ્તાન પરની જીત, હરિયાળી ક્રાંતિ, 1980ના દાયકાની શરૂઆતમાં વિકસતી અર્થવ્યવસ્થા અને ગરીબી વિરોધી ઝુંબેશને કારણે તેમને દેશની માતૃભાષા અથવા "મધર ઈન્ડિયા" તરીકે ઓળખાવી હતી. ગરીબ અને ગ્રામીણ વર્ગો. વિવેચકો તેમના વ્યક્તિત્વના સંપ્રદાય અને કટોકટી દરમિયાન ભારતના સરમુખત્યારશાહી શાસનની નોંધ લે છે. 1999માં, બીબીસી દ્વારા આયોજિત ઓનલાઈન પોલમાં તેણીને "વુમન ઓફ ધ મિલેનિયમ" નામ આપવામાં આવ્યું હતું. 2020માં, ટાઇમ મેગેઝિન દ્વારા મેન ઓફ ધ યર માટે મેગેઝિનની અગાઉની પસંદગીના સમકક્ષ તરીકે પાછલી સદીને વ્યાખ્યાયિત કરતી 100 મહિલાઓમાં તેણીનું નામ હતું.આવી ગૌરવવંશી રાજકીય નેતાની ભારત દેશને હંમેશા ખોટ લાગશે.

 

જૈમિન જોષી.

 

વડાપ્રધાન મોદીજી દ્વારા “નેશનલ ક્રિયેટર અવોર્ડ-૨૦૨૪” શું છે ? (What is “National Creator Award-2024” by Prime Minister Modi?)

 

   ભારત સરકાર એટલે કે વર્તમાન BJP સરકારના લાડીલા વડા અને આપણા વર્તમાન વડાપ્રધાન સન્માનીય શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીજી દ્વારા અત્યારે એક કાર્યક્રમ થઇ ગયો જેમાં તેમને સોસીયલ મીડિયા ઇન્ફુએન્સરને અવોર્ડ આપ્યા. “નેશનલ ક્રિયેટર અવોર્ડ-૨૦૨૪”

 

   આ અવોર્ડ કોને મળે છે અને કેમ તેવો પ્રશ્ન થાય તે સહજ છે. નેશનલ ક્રિએટર્સ એવોર્ડ એ વાર્તા કહેવા, સામાજિક પરિવર્તનની હિમાયત, પર્યાવરણીય ટકાઉપણું,  શિક્ષણ,  ગેમિંગ સહિત સમગ્ર ડોમેન્સમાં શ્રેષ્ઠતા અને પ્રભાવને ઓળખવાનો પ્રયાસ છે.

   વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા નવી દિલ્હીમાં ભારત મંડપમ ખાતે પ્રથમવાર રાષ્ટ્રીય નિર્માતા પુરસ્કાર પ્રદાન થયો. આ પ્રસંગે તેમણે ત્યાં ઉપસ્થિત સભાને પણ સંબોધિત કર્યા. એવોર્ડ એ વાર્તા કહેવા, સામાજિક પરિવર્તનની હિમાયત, પર્યાવરણીય ટકાઉપણું,  શિક્ષણ,  ગેમિંગ સહિત સમગ્ર ડોમેન્સમાં શ્રેષ્ઠતા અને પ્રભાવને ઓળખવાનો અને તેમને આગળ વધારવાનો હેતુ છે. હવેનું ભારત ડીઝીટલ ભારત થઇ ગયું. ભારતમાં તેવા તેવા ભેજાભાજ ભર્યા છે કે ન પૂછો. સર્જન અને કલા ક્ષેત્રે હમેશાં ભારત અગ્રણી રહ્યો છે. હવે સોસીયલ મીડિયાના માધ્યમથી લોકો ભાત ભાતનું કંટેન પીરસી રહ્યા છે.

   પુરસ્કારમાં 1.5 લાખથી વધુ નામાંકન અને લગભગ 10 લાખ મતો સાથે અપાર જાહેર જોડાણ જોવા મળ્યું છે. સકારાત્મક પરિવર્તન લાવવા માટે સર્જનાત્મકતાનો ઉપયોગ કરવા માટે આ એવોર્ડની કલ્પના લોન્ચ-પેડ તરીકે કરવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રીય સર્જક પુરસ્કાર અનુકરણીય જાહેર જોડાણનો સાક્ષી છે. પ્રથમ રાઉન્ડમાં 20 વિવિધ કેટેગરીમાં 1.5 લાખથી વધુ નોમિનેશન પ્રાપ્ત થયા હતા.

   વોટિંગ રાઉન્ડમાં, વિવિધ એવોર્ડ કેટેગરીમાં ડિજિટલ સર્જકો માટે લગભગ 10 લાખ મત પડ્યા હતા. આ પછી, ત્રણ આંતરરાષ્ટ્રીય સર્જકો સહિત 23 વિજેતાઓ નક્કી કરવામાં આવ્યા હતા.

  

   શ્રેષ્ઠ વાર્તાકારના એવોર્ડ સહિત વીસ કેટેગરીમાં એવોર્ડ આપવામાં આવ્યા છે. ધ ડિસપ્ટર ઓફ ધ યર, સેલિબ્રિટી ક્રિએટર ઓફ ધ યર, ગ્રીન ચેમ્પિયન એવોર્ડ બેસ્ટ ક્રિએટર ફોર સોશિયલ ચેન્જ,  મોસ્ટ ઈમ્પેક્ટફુલ એગ્રી ક્રિએટર,  કલ્ચરલ એમ્બેસેડર ઓફ ધ યર,  ઈન્ટરનેશનલ ક્રિએટર એવોર્ડ, બેસ્ટ ટ્રાવેલ ક્રિએટર એવોર્ડ,  સ્વચ્છતા એમ્બેસેડર એવોર્ડ,  ધ ન્યૂ ઈન્ડિયા ચેમ્પિયન એવોર્ડ,  ટેક ક્રિએટર એવોર્ડ, હેરિટેજ ફેશન આઇકોન એવોર્ડ, મોસ્ટ ક્રિએટિવ ક્રિએટર (પુરુષ અને સ્ત્રી),  ફૂડ કેટેગરીમાં બેસ્ટ ક્રિએટર, એજ્યુકેશન કેટેગરીમાં બેસ્ટ ક્રિએટર,  ગેમિંગ કેટેગરીમાં બેસ્ટ ક્રિએટર,  બેસ્ટ માઇક્રો ક્રિએટર,  બેસ્ટ નેનો ક્રિએટર, બેસ્ટ હેલ્થ અને ફિટનેસ ક્રિએટર .

• રાષ્ટ્રીય નિર્માતા પુરસ્કાર 2024 ના વિજેતાઓની સૂચિ:

નીચે નેશનલ ક્રિએટર્સ એવોર્ડ્સ 2024 ના વિજેતાઓની યાદી છે.

 

• ન્યૂ ઈન્ડિયા ચેમ્પિયન એવોર્ડ: અભિ અને નિયુ
• 
  
• શ્રેષ્ઠ વાર્તાકાર પુરસ્કાર: કીર્તિકા ગોવિંદસામી (કીર્તિ ઇતિહાસ)
• 
  
• ડિસપ્ટર ઓફ ધ યર એવોર્ડઃ રણવીર અલ્લાહબડિયા
• 
  
• ગ્રીન ચેમ્પિયન એવોર્ડ: કુ. પંકતિ પાંડે
• 
  
• બેસ્ટ ક્રિએટિવ ફોર સોશિયલ ચેન્જ એવોર્ડઃ જયા કિશોરી (આધુનિક સમયની મીરા)
• 
  
• મોસ્ટ ઇમ્પેક્ટફુલ એગ્રી ક્રિએટર એવોર્ડ: લક્ષ્ય દબાસ
• 
  
• કલ્ચરલ એમ્બેસેડર ઓફ ધ યર એવોર્ડઃ મૈથિલી ઠાકુર
• 
  
• શ્રેષ્ઠ આંતરરાષ્ટ્રીય સર્જક પુરસ્કાર: ડ્રુ હિક્સ, કિરી પોલ, કેસાન્ડ્રા મે સ્પિટમેન
• 
  
• બેસ્ટ ટ્રાવેલ ક્રિએટર એવોર્ડઃ કામિયા જાની (કર્લી ટેલ્સ)
• 
  
• ટેક ક્રિએટર એવોર્ડ: ગૌરવ ચૌધરી (ટેકનિકલ ગુરુજી)
• 
  
• સ્વચ્છતા એમ્બેસેડર એવોર્ડ: મલ્હાર કલમ્બે
• 
  
• હેરિટેજ ફેશન આઇકોન એવોર્ડઃ જાહ્નવી સિંહ
• 
  
• શ્રેષ્ઠ સર્જનાત્મક સર્જક – સ્ત્રી પુરસ્કાર: શ્રદ્ધા
• 
  
• શ્રેષ્ઠ સર્જનાત્મક સર્જક - પુરૂષ પુરસ્કાર: આરજે રૌનક
• 
  
• ફૂડ કેટેગરીમાં બેસ્ટ ક્રિએટર એવોર્ડઃ કબિતાઝ કિચન
• 
  
• શિક્ષણ શ્રેણીમાં શ્રેષ્ઠ સર્જક પુરસ્કાર: નમન દેશમુખ
• 
  
• બેસ્ટ હેલ્થ એન્ડ ફિટનેસ ક્રિએટર એવોર્ડઃ અંકિત બૈયનપુરિયા
• 
  
• ગેમિંગ ક્રિએટર એવોર્ડ: નિશ્ચય (ટ્રિગર ઇન્સાન)
• 
  
• બેસ્ટ માઈક્રો ક્રિએટર એવોર્ડઃ અરિદમન
• 
  
• શ્રેષ્ઠ નેનો સર્જક એવોર્ડઃ પીયૂષ પુરોહિત
• 
  
• શ્રેષ્ઠ સેલિબ્રિટી સર્જક એવોર્ડ: અમન ગુપ્તા (બોટના સ્થાપક અને સીઈઓ)

   તો આ બધું ક્રિએટર્સ એવોર્ડ 2024 વિશે હતું. ભારતીય કન્ટેન્ટ સર્જકોની મહેનતને ઓળખવા અને તેનું સન્માન કરવા માટે સરકાર તરફથી આ એક સકારાત્મક પગલું હતું. આવનારા વધુ સમય સાથે આ પ્રથમ આવૃત્તિ હતી.

 

   આ  પ્રથમ વખત છે જ્યારે ભારત સરકારે સોશિયલ મીડિયા સર્જકોને તેમના પ્રયાસો માટે સન્માનિત કરવાનો નિર્ણય કર્યો છે. નેશનલ ક્રિએટર્સ એવોર્ડ્સ 2024 નો ઉદ્દેશ્ય ભારતને ડિજિટાઇઝેશન તરફ આગળ વધારવા માટે આ સર્જકોના પ્રયાસોને માન્યતા આપવાનો છે. હાલમાં સામગ્રી બનાવવાનો ઉદ્યોગ એક અબજ ડોલરનો ઉદ્યોગ છે જે ઝડપથી વધી રહ્યો છે અને આ સર્જકોનો આમાં મોટો હાથ હતો. તેઓ સામાજિક પરિવર્તન અને વૃદ્ધિના મહાન ઉત્પ્રેરક છે. તેથી આ પુરસ્કાર તમામ ભારતીય સર્જકો માટે એક વિશાળ પ્રેરણા બની ગયો છે.

જૈમિન જોષી. 

શું ખરાબ વર્તન માટે પણ અન્ય જવાબદાર હોઈ શકે? (Can others be held responsible for bad behavior?)

•  ખરેખર તો મનુષ્ય ક્યારેય મુક્ત નથી હોતો, તે હંમેશા બંધનમાં   જ હોય છે.

 

   માણસ મૂળભૂત રીતે અવિરત સંઘર્ષમાં રહેવાનું પસંદ કરતો હતો. અલબત, તે માટે તેની ઈચ્છા કે અનિચ્છા હોવી જરૂરી નથી. માનસવૃતિ સામાન્ય રીતે સંઘર્ષ ઈચ્છતી નથી અથવા તેનો વિરોધી છે પરંતુ ન ઈચ્છવા છતાં પણ જાણે અજાણે તેને તેવા પગલાં ભરવા પડતા હોય છે કે સંઘર્ષથી બચી શકતો નથી. અંગત રીતે અત્યંત પ્રેમાળ કે લાગણીશીલ વ્યક્તિ પણ જાહેર કે સામુહિક જીવનમાં ક્રોધી, તોછડો કે બીનવિવેકી બની જતો હોય છે. જયારે તેને તે વિષયક શાંત મને વાત કરવામાં આવે ત્યારે તે સરળતાથી કહી દેતો હોય છે કે હું તો સાવ સીધો હતો પણ આ કપટી અને નિર્દય સમાજે મને આવો કરી દીધો અથવા સમાજમાં જીવવું હોય તો આવું થવું પડે, પરંતુ તે પણ આ સમાજનો એક ચહેરો છે આ વાત ને તે ભૂલી જાય છે. દરેક વ્યક્તિ આ જ વિચારીને એક અભદ્રતા સ્વીકારી લેતો હોય છે કે જીવન જીવવું હોય તો આવું થવું પડે અને પોતાના જીવનમાં ઉભી કરેલી જડતા તે અન્યને પણ વાઇરસની જેમ ફેલાવતો હોય છે. આ એક પ્રકારની જાત છેતરામણી છે જીવન જીવવા માટે આવું કરવું પડે તે માણસે ઉપજાવી કાઢેલી સ્વ બચાવ પ્રયુક્તિ છે. 

   શું ખરાબ વર્તન માટે પણ અન્ય જવાબદાર હોઈ શકે? જો આ વાતને માની લઈએ તો જગતમાં કોઈ પણ ગુનેગાર દોશી ના કહેવાય. ન તો ઇન્દ્રિયો ઉપર નિયંત્રણની વાત આવે, ન તો પીડા માટે કોઈ જવાબદાર કહેવાય. આપણે તે ભૂલી જઈએ છીએ કે આપણે  જયારે મૌલીકતા અને સ્વતંત્રતાની વાત કરીએ છીએ, જયારે આપણે પોતાનાં નિર્ણયો જાતે કરવાની જવાબદારી લઈએ છીએ ત્યારે  તેની સાથે સુખ અને દુઃખ બંનેની જવાબદારી આપણા  ભાગે લખાવી લઈએ છીએ.આ કંઈ કાચમાંથી એકમેકને મન ભરીને નિહાળવાની વાત નથી આતો જવાબદારી ઉઠાવી તેના ભાગે આવતી પીડા કે પ્રેમ સહજ રીતે સ્વીકારી લેવાની વાત છે.

   ખરેખર તો મનુષ્ય ક્યારેય મુક્ત નથી હોતો, તે હંમેશા બંધનમાં જ હોય છે પરંતુ તે જાત બંધનથી ટેવાઈ ગયેલ છે. અન્ય જયારે તેના ઉપર અંકુશ લાદવાની વાત કરે ત્યારે તે બોખલાઈ જતો હોય છે? માનવ સ્વભાવનું એક પાસું તે પણ છે કે તે અન્ય ઉપર હાવી થવાનાં સપનાં પણ જોતો હોય છે. અન્યની સ્વતંત્રતા પર તરાફ મારતા પહેલાં તે ક્યારેય વિચારતો  નથી કે આ કેટલું યોગ્ય છે. આ જ તો છે માનવ સ્વાભવ, અન્યની સામે જે મૃદુ હોવાનો ડોળ કરે છે તે ખરેખર અંદરથી છીછરો અને દ્રવિડ છે. વિરોધ કરનાર તો પાંડવોનો પણ વિરોધ કરતા અને કૃષ્ણનો પણ. કૌરવોનો વિરોધ કરનાર પણ એક સમયે બોલતા હોય છે કે યુદ્ધ તો કૃષ્ણનાં કારણે જીત્યા બાકી સૌર્યવાન તો કર્ણ અને કૌરવો હતા. વાત સાચી પણ માની લઈએ પરંતુ કૃષ્ણએ યુદ્ધ માટે પાંડવોનો જ સાથ કેમ આપ્યો? અર્જુનના જ સારથી શા માટે બન્યા? યુધ્ધનાં ભોગે તેમને શું પ્રાપ્ત થવાનું હતું?

 લાયક બનવું પડતું હોય છે જીવનમાં...  અમથા જ ઈશ્વર પડખે આવીને ઉભા નથી રહેતા. પોતાને  સુખી કરવા અન્યની સહાયતા લઇ શકાય પરંતુ આધાર નહિ. પોતાના ખરાબ વર્તન, વૃત્તિ, વિરોધ, ક્રોધ, વ્યભિચાર કે ઝંઝાવાત માટે અન્યને દોશી ઠેરવવા મૂર્ખતા છે. જો જીવન જીવવું છે તો જવાબદરી પણ લેતા શીખવી પડેશે. માણસને ચપળતા અને ચાલાકી બંને ઈશ્વરે જ આપ્યા છે પરંતુ આપણે તેને જાત નિર્મિત સમજી બેસીએ છીએ. મુર્ખ વ્યક્તિ બરબાદ થવા માટે ભ્રમ પાળી લેતો હોય છે જયારે ચતુર વ્યક્તિ અહંકારથી કોસો દુર રહેતો હોય છે.

 

                                                                                                                            જૈમિન જોષી.

 

કુશળ થવું છે તો એકાગ્ર ચિત્ત વાળા બનો. (If you want to be skilled, be focused.)

•  એકાગ્રતા જ છે જે તમને જીવનમાં ઉત્તમ રસ્તાઓ પર ચાલવા માટે પ્રેરિત કરી શકે છે.

   જીવનમાં એકાગ્રતાનું મહત્વ કેટલું તેવો વિચાર આવે ત્યારે સહજ રીતે પ્રશ્ન થાય કે એકાગ્રતા જેવું કોઈ તત્વ હોઇ છે પણ ખરું કે માત્ર સામાજિક માળખાઓમાંથી ઉત્પન થયેલો એક માત્ર શબ્દ જે માત્ર કલ્પના પુરતો સીમિત છે. શું મગજની તેવી કોઈ અવસ્થા ખરી કે આસપાસનું ભૂલી માત્ર એક જ વસ્તુ ઉપર આપણું ધ્યાન રહે. કોઈ વસ્તુ પુરતું જકડાઈ રહેવું તે જડતા ન કહેવાય? આમ તો એકાગ્રતા વીશે ન જાણનાર લોકો ભાગ્યે જ હશે. જાત જાતની સલાહો આપનાર મોટે ભાગે એકાગ્ર ચિત્ત, ધ્યાન અને લક્ષ વિશે  ભાત ભાતની શિખામણો આપતા હોય છે. તેમ છતાં એકાગ્રતાની વાસ્તવિકતા વિષે કોઈ ચોક્કસ નિયમો નથી. આમ જોવા જઈએ તો એકાગ્રતાનો સીધો સંબંધ આધ્યાત્મ સાથે છે. તમે આસ્તિક હોવ કે નાસ્તિક પરંતુ મગજની આ અવસ્થા સુધી પોહચવા માટે ધાર્મિક હોવું આવશ્યક નથી ન તો તેની કોઈ શિક્ષા, પદ્ધતિ કે તપ છે. કેટલાક લોકોને તે જન્મજાત મળતી હોય છે તો કેટલાકે માગને ટેવડાવવું પડતું હોય છે. કોઈ એક વસ્તુ, બાબત કે ઘટનામાં તેટલું ઊંડું ઉતરી જવું કે અન્ય કોઈ બાબત માટે આપણે સજાગ ન હોઈએ. એક રૂપ બુદ્ધિ મન જ્યારે  સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરે ત્યારે આપણું જ્ઞાન પાપ રહિત થઈ શકે. કોઈ પણ કાર્યમાં પાપ અને પુણ્યની ગહનતા સમજી શકવા ચિત્ત એકાગ્ર હોવું આવશ્યક છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ સંપૂર્ણ એકાગ્રતા અને નિષ્ઠા બાબતે જવાબદાર સજાગ હોય ત્યારે તેની નિર્ણય શક્તિમાં સચોટ ગુણોનું સંચાર થાય છે. પોતાની ખૂબી અને ખામીઓ વિશે જાગૃત હોવું જરૂરી છે.

     જ્યારે કોઈ સાધક(વ્યક્તિ) વિચારે છે, લક્ષ નક્કી કરે છે અને પોતાની બધી શક્તિઓને પોતાના લક્ષને પૂર્ણ કરવામાં લગાવી દે છે. પોતાની દિશા નક્કી કરી લે છે અને પોતાના નક્કી કરેલ ધ્યેયને એટલી ઉત્કંઠા અને ઉત્કૃષ્ટતા વરે છે કે સાધક પોતે ઉત્કૃષ્ટ બની જાય છે. પોતાનાં સપનાઓ પૂર્ણ કરવાની તીવ્ર ઈચ્છાઓ જીવનની કોઈ પણ સુવિધા અસુવિધાથી પર રાખે છે. ન માન સન્માન, ભૂખ તરસ, ગંધ, સુગંધ ,પીડા, પ્રેમ, સ્નેહ, સમર્પણ, સત્કર્મ, કુકર્મ, સત્ય, અસત્ય તમામ બાબતોથી પર આ વ્યક્તિની માત્ર કર્મ કરવાની જ વૃતિ કે જડતા હોય છે.

    પોતાની જાતને ઉત્તમ સાબિત કરવા આ જડતા જરૂરી છે. કોઈ પણ સર્જનાત્મક કાર્ય કરવા માટે આપણું મન એકાગ્ર હોવું જરૂરી છે. સફળતા કોઈ મંદિરનો પ્રસાદ નથી કે માત્ર લાઇનમાં ઊભા રહેવાથી આપણાં હાથમાં આવી જાય. આ એક તપ છે જે રાતોરાત પ્રાપ્ત થતું નથી. કુશળ થવું છે તો એકાગ્ર ચિત્ત વાળા બનો. પોતાની વાણી,વર્તન ઉપર સંયમ રાખી પોતાનાં સપનાં, પોતાનાં ધ્યેયને પ્રાપ્ત કરવા પોતાનાં મન ઉપર અંકુશ રાખતા શીખો.  

 

                                                                                                                    જૈમિન જોષી.

બાબા સાહેબ , ગાંધીજી અને હિન્દુ ધર્મ (Baba Saheb, Gandhiji and Hinduism)

    

• જે  જ્ઞાતીથી નહીં જ્ઞાનથી ઓળખાય છે, તે જ આંબેડકર. 

   

   1930 માં નવેમ્બરમાં ગોળમેજી પરિષદનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાં આખા ભારતમાંથી બધા મત અને સંપ્રદાયના નેતાઓને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું.  તે સમયે અગ્રેજ કાર્યકાળ હોવા છતાં કોંગ્રેસ પાર્ટીનું  સારું એવું પ્રભુત્વ હતું. તેના પ્રતિનિધિ રૂપમાં  ગાંધીજીને આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા. સાથે સાથે મુસ્લિમ લીગના નેતા મોહમ્મદ અલી ઝીણા તથા અન્ય મુસલમાન નેતાઓને પણ આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. બ્રિટિશ સરકાર પહેલાથી દલિત સમાજ સાથે છૂટ અછૂતનો વ્યવહાર કરવામાં આવતો. શાળામાં અભ્યાસ ના કરી શકાય ન તો સ્વતંત્ર રીતે ફરી શકાય. ગામના કૂવાથી તેમણે પાણી પીવાનો પણ અધિકાર ન આપવામાં આવતો, પરંતુ આ પરિષદમાં મુદ્દો તે હતો કે બ્રિટિશ સરકારે દલિત સમાજ માટે શું કર્યું હતું? ભારતની આબાદીમાં પાંચમો ભાગ ધરાવતી પ્રજાના પ્રતિનિધિ સ્વરૂપે ડો. બાબા સાહેબ આંબેડકર ઊભા હતા. અહી યાદ કરાવી દઉં કે આપણાં હિન્દુ સમાજમાં જે વર્ગને અન્યાય થયો છે કે તેમના અધિકારોનું શોષણ થયું છે તેવું લાગે ત્યારે શિક્ષિત થયા પછી અને એક ચોક્કસ હોદ્દા પર પહોંચી  તેમણે હિન્દુ ધર્મ તરફી પોતાનું મોઢું ફેરવી લીધું છે. સ્પષ્ટ  વાત હતી કે જ્યાં આપણું સન્માન નહીં ત્યાં ઊભા રહીને પોતાનું અપમાન કરાવવાનો કોઈ અર્થ રહેતો નથી. મહાભારતમાં કર્ણ સાથે થયેલ દૂરવ્યવહારથી આપણે અવગત છીએ. પ્રત્યેક પેઢી દર પેઢી એવી પ્રજા કે જ્ઞાતિએ અમુક અન્યાયનો સામનો કર્યો છે અને કરતી રહી છે. આખો ઇતિહાસ આ ઘટનાઓનો સાક્ષી રહ્યો  છે.    

     

    1930 માં પહેલી ગોળમેજી કોન્ફરન્સ થઈ હતી. 1931, ઓગસ્ટમાં બીજી ગોળમેજી સભાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. ડૉ.આંબેડકર પહેલી ગોળમેજી કોન્ફરન્સમાં સામેલ થઈ ચુક્યા હતા. તેમને પુરો વિશ્વાસ હતો કે આ વખતે પણ તેમને સભામાં આમંત્રિત કરવામાં આવશે. ગાંધીજી પણ તેમાં સામેલ થવાના હતા. તે કોન્ફરન્સમાં સામેલ થતા પહેલા ડૉ.આંબેડકરને કેટલીક વાતો કરવા ઈચ્છતા હતા. આગળ ભરાયેલ સભામાં આંબેડકર દ્વારાં દલિતોના અધિકાર વિષે પાડેલ પડઘાનો સારો એવો પ્રતિસાદ પ્રાપ્ત થયો હતો. આંબેડકરે કહ્યું હતું કે કોંગ્રેસ જે ખર્ચ કરે છે તે માત્ર દેખાવ પૂરતું છે. દલિતોની સહાયનાં ભાગ રૂપે વપરાતું ધન ક્યારેય તેમના સુધી પોહચતું જ નથી અને પોહચ્યું હોય તો પણ અમારી માતૃભૂમિ ઉપર જ અમારા સાથે કુતરા બિલાંડા જેવુ જ વર્તન કરવામાં આવે છે. ગાંધીજીની ધારણા હતી કે તેમના જેવો દલિતોનો ઉધ્ધારક અને ઉચ્ચારક સંસારમાં બીજો ન હોય શકે. ડો. બાબા સાહેબ આંબેડકરને કોંગ્રેસના વલણ પ્રત્યે એક અણગમો હતો જેનો તેમણે પ્રચંડ વિરોધ પણ કર્યો હતો. ગાંધીજીનો દ્રસ્તિકોણ કોંગ્રેસી માટે કઈક અલગ હતો. એ જ વાત સમજાવવા માટે તેમણે બાબા સાહેબ આંબેડકર સાથે મુલાકાત કરવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી.

     એ દિવસોમાં ગાંધીજી મુંબઈમાં મણિભવનમાં રોકાયા હતા. ડૉ.આંબેડકરના પહોંચવાથી ગાંધીજીએ ઘણી ઉદારતાથી બતાવ્યું કે કોંગ્રેસે અછૂતોના ઉદ્ધાર માટે 24 લાખ રૂપિયા ખર્ચ કર્યો છે. છતાં પણ ડૉ.આંબેડકર કોંગ્રેસથી નારાજ કેમ છે? ગાંધીજીએ ત્યાં સુધી કહ્યું હતું કે જેને ડૉ.આંબેડકર અછૂત કહે છે તેમને ગાંધીજી પોતે હરિજન કહે છે.

     ડૉ.આંબેડકરે તેમના જવાબમાં એ કહ્યું કે જે 24 લાખ રૂપિયાની વાત ગાંધીજી કરી રહ્યા છે તે રૂપિયા તેમણે અછૂતો મતલબ હરીજનોમાં વહેંચી દીધા હોત તો તેનાથી તેમનો મહાન ઉપકાર હોત. તેમણે માત્ર હરિજન નામ પર ધન આમથી તેમ ખર્ચ કર્યુ છે. એટલું જ નહીં આંબેડકરે એ પણ કહ્યું કે જે રીતે કોંગ્રેસીઓને ખાદી પહેરવાનું અનિવાર્ય છે. શું ગાંધીજીએ અછૂતને અછૂત ન માનવાનું અનીવાર્ય કર્યુ છે? ગાંધીજીને ખબર છે, આંબેડકરે જ્યારે નાસિકના કાલારામ મંદિરમાં પ્રવેશ માટે સત્યાગ્રહ કર્યો હતો તો નાસિક કોંગ્રેસ અધ્યક્ષે તેનો વિરોધ કર્યો હતો. અભિપ્રાય એ છે કે આંબેડકરે ગાંધીજીને સ્પષ્ટ કહી દીધુ કે તેમને  ન તેમની કોંગ્રેસ પર ન તો તેમના પર વિશ્વાસ છે. આમ, ક્યાકને ક્યાક બાબા સાહેબ ગાંધીજીનાં વિરોધી બની ગયા હતાં અને હિન્દુ ધર્મનાં પણ.

   ગાંધીજીએ જ્યારે આ વિષયમાં વધારે વાત કરી તો આંબેડકરે કહ્યું કે ગોળમેજી કોન્ફરન્સમાં કોંગ્રેસે મુસલમાનોના અલગ પ્રતિનિધિત્વને તો સ્વીકારી લીધું. પરંતુ અછૂતોના પ્રતિનિધિત્વનો સ્વીકાર કેમ ન કર્યો? તેના જવાબમાં ગાંધીજીએ સ્પષ્ટ કહ્યુ કે તે અછૂતોના અલગ રાજનીતિક અધિકાર આપવાની વિરૂધ્ધમાં છે. કારણકે આ હિન્દુઓ માટે એક પ્રકારનો આત્મઘાત સાબિત થશે. ગાંધીજી હિંદુત્વને વધુ માન આપતાં હરિજનને હિન્દુ સમાજનો એક અહમ ભાગ સમજતા હતાં.

   ગાંધીજી તથા ડૉ.આંબેડકરની આ મુલાકાત 1931ની શરૂઆતમાં થઈ હતી. તે જ મહિનામાં મતલબ 24 ઓગષ્ટ ગાંધીજીએ પંડિત મદન મોહન માલવીયા અને સરોજીની નાયડુને લઈને બીજી ગોળમેજી પરિષદમાં ભાગ લેવા માટે લંડન પહોંચ્યા. તે કોન્ફરન્સમાં ગાંધીજીએ બતાવ્યું કે કોંગ્રેસે તો અછૂતો માટે શરૂઆતથીજ પોતાના હાથોથી કામ કર્યુ હતું. ત્યાં પણ તેમણે તેના કાર્ય માટે 24 લાખ રૂપિયા ખર્ચ કરવાની વાત દોહરાવી. તેમણે એ પણ કહ્યું કે અસ્પૃશ્યતા નિવારણને કોંગ્રેસે પોતાના રાજનીતિક કાર્યક્રમમાં પણ સામેલ કરી લીધા છે.

   જ્યારે ડૉ.આંબેડકરની બોલવાનો વારો આવ્યો તો તેમણે પોતાના સ્વભાવ પ્રમાણે એ વાતજ દોહરાવી. જે તે પહેલી કોન્ફરન્સમાં કહી ચુક્યા હતા. આ કોન્ફરન્સમાં તેમણે પોતાનું માંગ પત્ર પણ રજુ કર્યું. આ માંગ પત્રની  પહેલી શર્ત એ હતી કે અછૂતોને તેની વસ્તીના આધારે પ્રાંતિય વિધાનસભાઓ તથા કેન્દ્રીય સંમેલનોમાં પ્રતિનિધિત્વ આપવામાં આવે. તેમણે બીજી શર્તના રૂપમાં અછૂતો માટે અલગ ચુંટણી ક્ષેત્રની માંગ કરી તેની સાથે ત્રીજી શર્તના રૂપમાં તેમણે વીસ વર્ષ માટે અનામતની માંગણી કરી.

   બાબા સાહેબની આવી અલગ ધારા પાડતી માંગને ગાંધીજી એ તો કડક વિરોધ કર્યો. પરંતુ કમનસીબે ગાંધીજીની વાત તરફ સમ્રાટે કોઈ ધ્યાન ન આપ્યું અને બાબા સાહેબ આંબેડકરની બધી શર્તો સ્વીકારતા કહ્યુ, ‘“આંબેડકરની બધી શરતો સ્વીકારવામાં આવે છે. તથા ભારતના અછૂતોને અલગ ચુંટણી ક્ષેત્રો દ્વારા અનામત પણ આપવામાં આવશે.’ આમ મુસ્લિમ લીગની જેમ એક અલગ વર્ગ પણ હિન્દુ સમાજમાંથી અલગ થવાની તૈયારીમાં હતો. ભારત દેશની કમનસીબી હતી કે તેના જ સંતાનો અલગ અલગ મત અને અધિકાર માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતાં. અહી એક વાતનો ઉલ્લેખ કરી દઉં એ બાબા સાહેબે માત્ર દલિત સમાજ અને દલિત દીકરીઓ માટે કામ નથી કર્યું પરંતુ તે તમામ દીકરીઓ અને વર્ગ માટે કામ કર્યું છે જેને ઘરની ચાર દિવાલમાં રાખી સામાજિક પરંપરાના નામે અશિક્ષિત અને આભડછેદ રાખવામાં આવતી. 

   1935 -મે માં તેમની પત્ની રમાબાઈનું અવસાન થયું. પત્નીના અવસાનની બાબા સાહેબ ઉપર ખૂબ ઊંડી અસર પડી. તે મોટા ભાગનો સમય એકાંતમાં કાઢતા હતાં. કોઈ જગ્યા એ આવવા જવા ઉપર પણ તેમનો રસ ન રહ્યો હતો. અમુક લોકો તો તેવું પણ માને છે કે તે ભગવા વસ્ત્રો ધારણ કરવા લાગ્યા હતાં. પત્નીના અવસાન પછી નાસિક જીલ્લામાં યેવલા ખાતે એક કોન્ફરન્સમાં તેમને અધ્યક્ષ તરીકે બોલાવવામાં આવ્યા હતાં. ત્યાં તેમણે અછૂતોની સમસ્યાનો અને સમાધાન અંગે પોતાના વિચારો રજૂ કર્યા હતાં. બસ આજ કોન્ફરન્સમાં તેમણે પોતાના ધર્મ પરીવર્તન કરવાનો વિચારનો ઉલ્લેખ પણ કર્યો હતો. 

    તેમણે કહ્યું હતું કે હું હિન્દુ પરિવારમાં ભલે જન્મ્યો છું તે મારી મજબૂરી હતી પણ હું હિન્દુ રહીને જ મરુ તે માટે વિવશ નથી. આ ધર્મથી ખરાબ કોઈ બીજો ધર્મ આ સંસારમાં નથી. આ ધર્મમાં લોકો પશુથી પણ ગયેલા છે. બધા ધર્મોને લોકો સારો કહે છે પરંતુ આ ધર્મમાં અછૂત સમાજથી બહાર છે જ્યારે તે સમાજની પૂરી રીતે સેવા કરે છે. 

   આંબેડકરના આવા શબ્દો સાંભળી શ્રોતાઓ અચંબો પામી ગયા. તેમણે આ અંગે પ્રસ્તાવ પણ મૂક્યો કે 'સ્વતંત્રતા અને સમાનતા પ્રાપ્ત કરવાનો એક માત્ર ઉપાય 'ધર્મ પરીવર્તન' જ છે.  તેમણે હિન્દુ ધર્મને ત્યાગી અને અન્ય કોઈ ધર્મની પસંદગી કરી સંતોષ અને સન્માન પ્રાપ્ત કરવાની વાત કરી હતી. 

   આ પ્રસંગે ડો, બાબા સાહેબ આંબેડકરે સફેદ વસ્ત્રો પહેરી લીધા ત્યારે તેમને બાબા સાહેબના નામથી સંબોધવામાં આવવા લાગ્યા. બાબા સાહેબને આવું ન કરવા તથા હિન્દુ વિરોધી ન બનવા માટે અનેક ધર્મ ગુરુઓએ તથા સમાજના તેવા વ્યક્તિઓ જે ઉચ્ચહોદ્દા ઉપર બેઠા હતાં તેમણે રોકવાનો પ્રયત્ન કર્યો પરંતુ તે એક ના બે ન થયા. તે પોતાના નિર્ણય ઉપર અડગ હતાં. તેમણે ' મહારાસ્ટ્ર અસ્પૃસ્ય યુવક પરિષદ' માં સ્પષ્ટ કહ્યું હતું કે જો બધા દેવી - દેવતાઓ સાક્ષાત આવીને તેમણે કહે કે હિન્દુ ધર્મ ન છોડો તો પણ હું તેમની વાત નહીં માનું. જોકે તેમનાં આ વાક્યો પર દલિત સમજે પણ તેમણે સમજાવ્યા હતાં કે તે આ જીદ છોડી દે. અન્ય કોઈ ધર્મમાં જવાથી કે તેનો સ્વીકાર કરવાથી માન સન્માન કે મોભો મળતો નથી. પ્રત્યેક ધર્મમાં વધતાં ઓછા અંશે સંઘર્ષ તો રહે જ છે. 

   ડો, બાબા સાહેબ આંબેડકરે ભારતના બંધારણમાં ખૂબ અગત્યનો ફાળો આપ્યો હતો. તે અભ્યાસમાં ખૂબ જ હોશિયાર અને તેજસ્વી હતાં. એક સામાન્ય ધરનો દીકરો જેને પોતાના પરિશ્રમ અને ખંતના આધારે ભારતનો ઇતિહાસ બદલી દીધો. એક એવા સમાજ જેને ન તો જાહેર જગ્યા એ મેળાવડા કરવાની અનુમતિ હતી ન તો શિક્ષા પ્રાપ્ત કરવાની. ન કોઈ સામાજિક પ્રસંગોમાં ભાગ લેવાની ન તો મંદિરોમાં પુજા કરવાની અનુમતિ હતી. બાબા સાહેબએ દલિત સમાજ માટે કરેલ કામ માટે આજે પણ ભારત દેશનો આખો વર્ગ તેમનો ઋણી છે.   

                                                                                                                             જૈમીન જોષી.

માનસિક શિક્ષણ (સ્વયંને જાણવું) / Mental Education (Knowing the Self)

માનસિકતાનો એક સીધો અર્થ થાય છે તમારામાં ઉચ્ચ વ્યક્તિત્વ રૂપી ચેતતાનું સર્જન કરવું. 

   

   માનસિકતામાં રહેવાનો અર્થ એ છે કે તમામ લોભથી ઉપર ઉઠવું. આ રીતે સાયકિકમાં પોઈઝ થવાનો અર્થ એ છે કે પરમાત્મા સાથે વાતચીતની રેખાઓ ખુલ્લી હોવી જોઈએ અને ત્યાં કોઈ અસ્વસ્થતા હોઈ શકે નહીં પછી કોઈ અફસોસ, કોઈ બળવો નહીં કોઈ વ્યર્થ સવાલો કે દલીલો નહીં. "માનસિક એ એક સ્થિર જ્યોત છે જે તમારામાં સતત બળે છે, પરમાત્મા તરફ વાળે છે અને તેની સાથે શક્તિની ભાવના ધરાવે છે જે તમામ વિરોધોને તોડી નાખે છે. જ્યારે તમને તેની સાથે ઓળખવામાં આવે છે ત્યારે તમને ડાઇવિંગ સત્યની અનુભૂતિ થાય છે, પરંતુ એ કેવી રીતે બરાબર છે. તે જાણવું કે વ્યક્તિ ખરેખર ઉચ્ચ ચેતનામાં ઊગ્યો છે? તમે જે પણ કરો છો તેમાં દૈવી ચેતનાનો સીધો અનુભવ એ સાચી કસોટી છે. તે એક અસ્પષ્ટ કસોટી છે, કારણ કે તે તમારા અસ્તિત્વને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખે છે. મનીલો કે સમગ્ર બ્રહ્માંડ એક નવો ચહેરો ધારણ કરે તો તમે પોતે તમારી ધારણા અને વસ્તુઓની દ્રષ્ટિનું રૂપાંતર કરવામાં અટવાઈ જશો. ધરતીનું જીવન એ પ્રગતિનું સ્થાન છે અને તે માનસિક છે. જે તેની પોતાની ઉત્ક્રાંતિને વ્યવસ્થિત કરીને એક જીવનથી બીજા જીવનમાં પ્રગતિ કરે છે અને પોતે જ વિકાસ કરે છે. એકલા માણસમાં જ માનસિકતા તેના સંપૂર્ણ કદ સુધી વધવાની સંભાવના છે, જ્યાં સુધી તે અંતમાં એક ઉતરતા અસ્તિત્વ સાથે, ઉપરથી એક દેવતા સાથે જોડાવા અને એક થવા માટે સક્ષમ છે. તે કોઈ શંકા નથી. વ્યક્તિ સામાન્ય રીતે માનસિક અસ્તિત્વ વિશે જાણતો નથી, જેમ કે વ્યક્તિ શરીર, જીવન આવેગ અથવા માનસિક પ્રક્રિયાઓથી વાકેફ છે. તે વિશ્વાસ છે જે સૌ પ્રથમ માનસિક અસ્તિત્વ અથવા આત્મા અથવા સાચા સ્વની શોધ કરે છે. 

   

   એક માનસિક કિલ્લામાં પ્રવેશવા માટે અને માનસિક કેન્દ્રમાં પોતાને સ્થાને હોઈએ ત્યારે આગળ શું થાય છે? તમે અંદરની વસ્તુઓને બહારથી જુઓ છો, અને બાહ્ય અસ્તિત્વ એક અભિવ્યક્તિ બની જાય છે, જે તમે અંદર જુઓ છો તે વધુ કે ઓછા વિકૃત થઈ જાય છે. 

   શારીરિક, મહત્વપૂર્ણ અને માનસિક શિક્ષણ પોતે એકીકૃત થઈ શકતું નથી, અને બીજું, તેમનો સરવાળો પણ માત્ર નિરાશાજનક અપૂર્ણતા હશે. તે એકલું માનસિક શિક્ષણ છે જે અન્ય ત્રણને હેતુપૂર્વક એકસાથે જોડી શકે છે અને તેમને સર્જનાત્મક કેન્દ્ર સાથે પણ જોડી શકે છે. કમનસીબે, વર્તમાન શૈક્ષણિક પ્રણાલીઓમાં માનસિક શિક્ષણનો કોઈ ખ્યાલ નથી. વાસ્તવમાં તેમના પ્રારંભિક વર્ષોમાં, બાળકોને ઉચ્ચ ચેતનાની સૂચનાઓ હોય છે જે તેમના માતાપિતા અને વડીલોને કોયડારૂપ અથવા ચોંકાવી શકે છે. માનસિક શિક્ષણ સાથે આપણે અસ્તિત્વના સાચા હેતુ, પૃથ્વી પરના જીવનના હેતુની સમસ્યા પર આવીએ છીએ. 

    આ જીવનને સત્યની શોધ તરફ દોરી જવું જોઈએ. મહત્વની બાબત એ છે કે અનુભવને જીવવું. "પ્રારંભિક બિંદુ એ છે કે તમારી જાતમાં તે શોધવાનું છે જે શરીર અને જીવનના સંજોગોથી સ્વતંત્ર છે, જે તમને આપવામાં આવેલી માનસિક રચના, તમે જે ભાષા બોલો છો, પર્યાવરણની આદતો અને રિવાજોથી જન્મ્યું નથી. તમે જે દેશમાં રહો છો , તમે જે દેશમાં જન્મ્યા છો અથવા તમે જે વયના છો. તમારે તમારા અસ્તિત્વના ઊંડાણમાં એવી વસ્તુ શોધવી જોઈએ જે તેમાં સાર્વત્રિકતા, અમર્યાદિત વિસ્તરણ, અખંડ સાતત્યની ભાવના વહન કરે છે પછી તમે વિકેન્દ્રિત કરો , વિસ્તારો અને તમારી જાતને વિસ્તૃત કરો, તમે દરેક વસ્તુમાં અને તમામ જીવોમાં રહેવાનું શરૂ કરો છો; વ્યક્તિઓને એકબીજાથી અલગ કરતી અવરોધો તૂટી જાય છે. તમે તેમના વિચારોમાં વિચારો છો, તેમની સંવેદનાઓમાં કંપન કરો છો, તેમની લાગણીઓમાં અનુભવો છો, બધાના જીવનમાં જીવો છો. ચિત્ત અચાનક જીવનથી ભરપૂર બની જાય છે, પ્રાણીઓ વધુ કે ઓછા અસ્પષ્ટ ભાષામાં બોલે છે, પરંતુ સ્પષ્ટ અને અભિવ્યક્ત છે: બધું વિના અદ્ભુત ચેતના દ્વારા એનિમેટેડ છે. સમય અથવા મર્યાદા... અને આ માનસિક અનુભૂતિનું માત્ર એક જ પાસું છે: અન્ય છે, અન્ય ઘણા છે. આ બધું તમને તમારા અહંકારના અવરોધો, તમારા બાહ્ય વ્યક્તિત્વની દિવાલો, તમારી પ્રતિક્રિયાઓની નપુંસકતા અને તમારી ઇચ્છાની અસમર્થતાથી આગળ વધવામાં મદદ કરે છે. અન્ય નિબંધ "પરિવર્તન" માં માતાએ માનસિક ચેતનાના જાગૃતિનો ઉલ્લેખ કર્યો છે જે સાચી ચેતના કેન્દ્રમાં છે, વાસ્તવિકતાના કેન્દ્રમાં છે અને તમામ હિલચાલની ઉત્પત્તિની પ્રત્યક્ષ દ્રષ્ટિ ધરાવે છે. 

  તમારી અંદર કંઈક ખુલે છે અને બધા એકવાર તમે તમારી જાતને નવી દુનિયામાં શોધી લો છો. "પરંતુ તેણી ચેતવણી આપે છે," જે જરૂરી છે તે તેને વ્યવહારિક જીવનની વિગતોમાં ધીમે ધીમે વ્યક્ત કરવાની છે. " અજાયબીઓ ઘણી છે , મહાન શોધો થઈ છે , પરંતુ કંઈ વધુ અદ્ભુત નથી , અથવા કોઈ મોટી શોધ નથી , આઇકોનિક એજ્યુકેશન કરતાં આત્માની શોધનું સર્વોચ્ચ મૂલ્ય તેની સ્વયંસ્ફુરિતતા , તેની ચતુરાઈમાં રહેલું છે અને તે તમામ સામાન્ય માનસિક કાયદાઓથી બચી જાય છે ." પરંતુ વ્યક્તિ અનંત ધીરજ સાથે રાહ જુએ છે; વ્યક્તિ તમામ તણાવને ટાળે છે અને બધી ચિંતાઓ અને આશંકાઓને દૂર કરે છે; સમાનતા કેળવવા માટે દરેકમાં આનંદ શોધવાનો પ્રયાસ કરે છે. કોઈ બજારના વજન અને માપદંડોના માપદંડોને ટાળે છે, કોઈ ઊભો થઈને ચાલે છે. કોઈ સપનાં જોવે છે અને તેને પૂર્ણ પણ કરે છે.

કોઈ પણ માનસિક સ્થિતિમાં વ્યક્તિ પ્રફુલ્લિત હોવો જોઈએ. જો તે સતત પોતાનાં કાર્યો, કર્મો અને વૃત્તિથી ઉદ્વિગ્ન રહેતો હોય તો તેને પોતાનાં વૈચારિક મૂલ્યોની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવો રહ્યો.

                                                                                                                                  જૈમીન જોષી. 

પાર્થિવ લિંગ શું છે? ( What is terrestrial gender?)

• શિવ સમાન કોઈ દાતા નહીં:

   જો કોઈ વ્યક્તિ સુખ પ્રાપ્ત કરવા અને સમૃદ્ધ બનવા માંગે છે, તો તેણે ભગવાન શિવની પ્રાર્થના કરવી જોઈએ.  ભગવાન શિવ તમામ અભ્યાસ (સર્વવિદ્યાલુ), પંચ ભૂતલુ (5 તત્વો) ના ભગવાન છે.  તે ત્રિદેવમાં સર્વોચ્ચ છે.  આ માનવ જીવનમાં આપણે અસંખ્ય પાપો કરીએ છીએ અને કરેલા પાપોથી મુક્તિ મેળવવા માટે ભગવાન શિવની પૂજા સંપૂર્ણ સમર્પણ સાથે કરવાની અને હવેથી સાચા માર્ગને અનુસરવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.

      રાવણને હરાવ્યા પછી ભગવાન રામે  રામેશ્વરમ (તામિલનાડુ) નામના સ્થાને બ્રહ્માહત્યા (બ્રાહ્મણને મારવાનું પાપ) પાપમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે પાર્થિવ લિંગ (રેતીનું બનેલું લિંગ) સ્થાપિત કર્યું;  પુરાણ અને રામાયણમાં તેનો ઉલ્લેખ છે.

   આજે પણ ઘણા લોકો તે મંદિરની મુલાકાત લે છે અને તે હંમેશા ખૂબ જ દિવ્ય છે.  પ્રાચીન હિન્દુ શાસ્ત્રો અનુસાર, ઘણા ભક્તોને જીવન અને મૃત્યુના ચક્રમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી હતી.

   પાર્થિવ શિવ લિંગનો અર્થ ભીની માટી /રેતી (પાર્થિવ એટલે પૃથ્વી) વડે બનાવેલ લિંગ.  તેથી જ જ્યારે ભગવાન શિવને લિંગના રૂપમાં પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે જે સીધી રેતી/માટીમાંથી બનાવેલ હોય છે તે આપણે જે પ્રાર્થના કરીએ છીએ તેના કરતાં તે વધુ મૂલ્યવાન, દિવ્ય, શુદ્ધ અને પવિત્ર હોય છે.  આ જ કારણ છે કે જે લોકોને નવગ્રહ દોષ, શનિ દોષ, તેમની કુંડળીના કારણે સમસ્યાઓ છે તેઓ તેમની સમસ્યાઓ દૂર કરવા માટે પૂજાવિધિનું પાલન કરી શકે છે.

    

  12 શક્તિશાળી જ્યોતિર્લિંગ પર પાર્થિવ શિવ લિંગ પૂજા કોઈપણ મનોકામના પૂર્ણ કરવા અને ગ્રહ શાંતિ માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે.

 જ્યોતિર્લિંગને પૃથ્વી પર ખૂબ જ શક્તિશાળી સ્થાન માનવામાં આવે છે. વિશ્વમાં આવા માત્ર 12 જ્યોતિર્લિંગ છે- ઓમકારેશ્વર, મહાકારેશ્વર, બૈદ્યનાથ ધામ, ભીમાશંકર, સોમનાથ, રામેશ્વરમ, નાગેશ્વર, વિશ્વનાથ, ત્રયંબકેશ્વર કેદારનાથ, ઘુશ્મેશ્વર અને શ્રીશૈલેમ.  એવું કહેવાય છે કે જ્યોતિર્લિંગની મુલાકાત તમને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે!  લાખો લોકો દર વર્ષે જ્યોતિર્લિંગની મુલાકાત લે છે અને શાંતિ, સુખ મેળવે છે અને ભગવાન શિવ દ્વારા અપાર આશીર્વાદ અને પુરસ્કાર અનુભવે છે.

શનિ દોષ નિવારણ અને સકલ મનોકામના સિદ્ધિ માટે જ્યોતિર્લિંગ ખાતે પાર્થિવ શિવલિંગ પૂજા:  

   એકવાર ભગવાન શનિદેવે ભગવાન શિવને જાણ કરી કે તેમને ભગવાન શિવના ચંદ્ર પરથી પસાર થવાનું છે.  ભગવાન શિવે તેમને તેવું ન કરવાની વિનંતી કરી, પરંતુ શનિદેવે એમ કહીને ના પાડી દીધી કે તે તેમની ફરજ છે અને જો તે ભગવાન શિવને બચાવશે, તો તે અન્ય લોકો સાથે અન્યાય થશે અને વિશ્વમાં કોઈ તેમની વાત માનશે નહીં!  પરંતુ, ભગવાન શિવ શનિદેવના ગુરુ છે, તેથી શનિદેવને ફરજ પડી હતી અને તેમને વચન આપ્યું હતું કે તેઓ તેમના ચંદ્રને માત્ર 3 કલાક 45 મિનિટ માટે જોશે.  ભગવાન શિવ સંમત થયા અને વિચાર્યું કે જો શનિદેવ તે કલાકો સુધી સ્નાન કરવા જાય તો તે કંઈ કરી શકશે નહીં.  ભગવાન શિવ સાધુનું રૂપ ધારણ કરીને સ્નાન કરવા ગયા.  રસ્તામાં તેણે એક તરબૂચ વેચનારને જોયો (જે ખરેખર શનિદેવ હતા).  તેણે વિક્રેતા પાસેથી 2 રસદાર તરબૂચ ખરીદ્યા અને તેને તેની થેલીમાં રાખ્યા.

   દરમિયાન, રાજાના પુત્રો ગુમ થયા હતા અને તેમની શોધ  સાધુના રૂપમાં ભગવાન શિવને મળી હતી.  તેઓએ તેની થેલીમાંથી લોહી ટપકતું જોયું અને તેને ખોલવાનો આદેશ આપ્યો.  ભગવાન શિવે આગ્રહ કર્યો કે તે તરબૂચનો રસ હતો, પરંતુ તેઓએ બળજબરીથી તેને ખોલ્યો અને 2 રાજકુમારોના માથા મળી આવ્યા!  અરે, ભગવાન શિવ પર હત્યાનો આરોપ હતો અને તેને અંધારકોટડીમાં ફેંકી દેવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે રાજાને ખબર પડી કે તે સ્વયં ભગવાન શિવ છે, ત્યારે તેમના પુત્રો પાછા ફર્યા કારણ કે ભગવાન શિવની સાડા સાતી થઈ ગઈ હતી.  રાજાએ ભગવાન શિવની માફી માંગી.  ભગવાન શિવે સમજાવ્યું કે થોડા કલાકો માટે તેમના ચંદ્ર પર શનિની નકારાત્મક અસર હતી જેણે તેમનું જીવન અવિશ્વસનીય રીતે મુશ્કેલ બનાવી દીધું હતું.  પછી ભગવાન શનિદેવે તેમના ચંદ્રને જોવા માટે ભગવાન શિવની ખૂબ જ માફી માંગી અને શનિ લોકમાં પાછા ફર્યા.

   કલ્પના કરો, જો શનિદેવ દ્વારા ભગવાન શિવનું જીવન થોડા કલાકો માટે આટલું મુશ્કેલ બનાવી શકાય છે, તો શનિ દોષ અને સાડા સાતીવાળા લોકોનું શું તેમના જીવનમાં 7.5 વર્ષ ચાલે છે!  શનિ દોષના સમયગાળામાં જે લોકો ભગવાન શિવની પ્રાર્થના કરે છે તેમને ભગવાન શિવની કૃપા મળે છે અને તેનાથી રાહત મળે છે.  શનિ દોષથી મુક્તિ મેળવવા માટે સ્વયંભૂ 12 જ્યોતિર્લિંગમાં ભગવાન શિવની પૂજા અવશ્ય કરવી જોઈએ.  હજારો વર્ષોથી સંતો અને રાજાઓએ શનિ દોષથી રક્ષણ માટે જ્યોતિર્લિંગોમાં પૂજા કરી છે.

• પાર્થિવ લિંગ કેવી રીતે બાનવવું:

   નદી કિનારે, તળાવનાં કિનારે, શિવાલય કે જંગલ અથવા પવિત્ર સ્થળમાં શુધ્ધ જગ્યાએ ભૂમિ અને પાર્થિવેશ્વરનું પુજન કરી માટી લેવી. ત્યારબાદ પાર્થિવ લિંગનું બનાવવું. તેમાં બ્રાહ્મણે ધોળી, ક્ષત્રિયે લાલ, વૈશ્યએ પીળી અને ક્ષુદ્રએ કાળી માટી લેવી. તે માટીને ગંગાજળ કે શુદ્ધ જળ થી શુદ્ધ કરી જળ મિશ્રણ કરી લિંગ બનાવવું. ત્યારબાદ તમામ પુરુષાર્થોને સાધનાર તથા ત્રિવીધ તાપોને બાળનાર એવા પાર્થિવ લિંગનું ષોડષોપચાર, દશોપચાર, રાજોપચાર વિગેરે ઉપચારો દ્વારા પુજન કરવું.

• શિવપુરાણમાં પાર્થિવલિંગની પુજા વિધીનું સંક્ષિપ્તમાં વર્ણન:

   

   શિવ સહસ્ત્રનામ, શતરુદ્રિય, અષ્ટાધ્યાયી, શિવ સ્તોત્રો વિગેરેના પાઠ કરી જળમાં વિસર્જન કરવું. શિવપુરાણમાં પાર્થિવલિંગની પુજા વિધીનું સંક્ષિપ્તમાં વર્ણન કરેલુ છે. જે સામાન્ય મનુષ્ય પણ કરી શકે તેમ છે. તેમાં શિવજીનાં આઠ નામો હરયે નમઃ, મહેશ્વરાય નમઃ, શંભવે નમઃ, શુલપાણ્યે નમઃ, પિનાકધારણે નમ, શિવાય નમઃ, પશુપતયે નમઃ અને મહાદેવાય નમઃ આ આઠ નામોનો અનુક્રમે ઉચ્ચાર કરી માટી લાવી પીંડ બનાવી તેનું લિંગ બનાવવું. તેની પ્રતિષ્ઠા અને આવાહન કરી ષોડષોપચાર પુજન કરવું.

• બ્રાહ્મણે પાર્થિવ લિંગનું પુજન વેદોક્ત રીતે જ કરવું:

   

   પ્રાર્થના કરી અને ક્ષમા માંગી વિસર્જન કરવું. ત્યારબાદ શિવ પંચાક્ષર મંત્રનો વિધિપૂર્વક જાપ કરવા. જયારે બ્રાહ્મણે પાર્થિવ લિંગનું પુજન વેદોક્ત રીતે જ કરવું. પાર્થિવ લીંગ એકથી માંડીને કોટીલિંગ સુધીની સંખ્યામાં બનાવી શકાય છે. તેનું ફળ પણ અલગ અલગ પ્રકારે છે. તેમાં એક લિંગ સર્વ પાપોથી મુક્તિ આપનારું છે. બે લિંગ અર્થસિદ્ધિ આપનાર, ત્રણ લિંગ કામનાપૂર્તિ કરનાર છે. વિદ્યાની ઇચ્છા રાખનારે એક હજાર પાર્થિવ લિંગનું પુજન કરવું.

                                                                                                    

                                                                                                                            જૈમીન જોષી. 

આપણી સાથે ચાલનાર વ્યક્તિ આપણાં હોય છે ખરા ? (The person who walks with us is ours right?)

•  આગળ ચાલવું હોય તો પાછળનાં ડગલાંને છોડવું પડે....  

    

   પૃથ્વી ઉપર આપણો સફર શ્વાસથી શરુ થાય છે અને શ્વાસથી પૂર્ણ થાય છે. વધતી  ઉંમર સાથે વધતાં શરીર, બળ, બુદ્ધિ, વિકૃતિ, મોહ, લાલચ, પીડા, અશાંતિ બધું વધતું જાય છે અને આપણે ઇચ્છાઓ દ્વારાં સર્જાયેલ વર્તુળમાં ક્યારે ખોવાઈ જઈએ છીએ તે સમજમાં જ નથી આવતું. અંધકારમાંથી બહાર નીકળીએ તો પ્રકાશ આપણી આંખો આંજી દે છે. આપણે અજવાળામાં ઉભા હોવાં છતાં સ્પષ્ટ જોઈ શકતાં નથી. જીવન સાથે પણ આવું થાય છે. સત્ય આપણી સામે હોવાં છતાં આપણી આંખો તેટલી ઝાંખી પડી જાય છે કે આપણે તેનો સહજ સ્વીકાર કરી શકતાં જ નથી. આપણો અકળાયેલો ગભરાયેલો સ્વભાવ વાસ્તવિકતા સાથે મનમેળ થવાં દેતો જ નથી. તમને ખરેખર લાગવા લાગે છે કે કોઈ છે જેનાં માટે મારે આટલું આટલું કરવાનું છે. કોઈ છે જે મારા માટે ફલાણું ફલાણું કરવાનું છે. જ્યારે આડંબરી વ્યક્તિત્વમાંથી બહાર ડોક કરીએ તો જીવન ઝેર લાગવા માંડે. 

   

   ક્યારેક દિવસ લાંબો પડે તો ક્યારેક રાત્રી, ક્યારેક સુખ ઓછુ તો ક્યારેક સમય, ક્યારેક વ્યક્તિ માટેની ઝંખના તો ક્યારેક અલગ થવાનાં અભરખા વધતાં જતા હોય છે. આપણે જેમ જેમ વ્યક્તિઓનો સંપર્કમાં આવતા જઈએ તેમ તેમ કેટલાક લોકો અપણને અંગત લાગવા લાગે છે. આપણે તેવા પરિઘની રચના કરી દઈએ જેમાં અમુક ચોક્કસ વ્યક્તિનું જ સ્થાન હોય. તે વર્તુળમાં અન્યને પ્રવેશ કરવો હોય તો વ્યક્તિને આપણી શરતોનું ચોક્કસ માળખું અનુસરવું પડે. આપણી ખોટી તો ખોટી પણ ક્રિયામાં સહકાર અપાવો પડે. કોઈ આપણને ખોટો કહી પણ દે તો આપણાં ભવા અને મોઢાં બંને ચડી જતા હોઈ છે. આપણને રાજી રાખવા કોઈએ પોતાનું વ્યક્તિત્વ ગુમાવી આપણાં હિસાબે ચાલવું પડે. આપણાં વર્તુળમાં આપણને રિઝવે તેમનું જ સ્થાન અવ્વલ હોય છે.

   

   આપણાં વ્યક્તિત્વથી અંજાઈને કેટલાંક વ્યક્તિઓ આપણી બનાવેલી દુનિયામાં પ્રવેશ તો મેળવી લે છે પરંતુ ધીમે ધીમે તે અંદરથી રૂંધાવા લાગે છે. ધીમે ધીમે આપણાં માટે ઉત્પન થયેલ પ્રેમ ક્યારે ઘૂટન બની જાય છે તે સમજી શકાતું નથી. માતા-પિતા જેવા અંગત સબંધોને બાદ કરતાં મોટા ભાગના સબંધો માત્ર સ્વાર્થ કે સામાજિક પરંપરાઓ દ્વારાં થોપી મારેલા જડ નિયમોના પરિણામ સ્વરૂપ જોડાયેલા હોય છે. જોડાઈ જવું અને જકડાઈ જવું બંને વચ્ચે ઘણો ફર્ક છે. જોડાણમાં સાથ છે, પ્રેમ છે, સ્નેહ છે, કરુણા અને માનવતા છે જ્યારે જકડામણમાં ક્રોધ, અકળામણ, ડિપ્રેસન, બંધન, અને જીદ છે. જો તમે આંખોથી જ્ઞાનનો પડદો થોડો હટાવશો તો સમજાશે કે આપણે જેને પોતાના માનીને ચાલીયે છીએ તે તો માત્ર પ્રવાસમાં સાથે છે, આપણી સફળતાની સાથે છે, આપણી પ્રગતિ અને પ્રાપ્ત કરેલ હોદ્દાની સાથે છે. એક મિત્ર મિત્રની ઈર્ષા કરે, એક ભાઈ ભાઈના ધનની ઈર્ષા કરે, સાથી કર્મચારી મળતાં પગાર કે હોદ્દાની ઈર્ષા કરે. ધીમે ધીમે તમે આગળ વધતાં જાવ તેમ દરેક વ્યક્તિ તમારાથી છૂટતું જાય છે. અલબત્ત તે તમને જીવનનાં તેવા અમુલ્ય પાઠ ભણાવતા જશે જેથી તમે વધુ ‘’મજબૂત’’ અને ”દ્રઢ”  બનતા જશો. તમારી કરુણા ધીમે ધીમે પૂરી થતી જશે. માનવતા ઉપરથી તમારો વિશ્વાસ ઊઠતો જશે. તમે વધુ આક્રમક અને જુસ્સા વાળા બનતા જશો. પ્રગતિનાં નામ ઉપર અન્યને કરી બતાવવાની લાગણી ક્યારે ઊભી થઈ જશે તેનું પણ જ્ઞાત નહીં હોય.

   

   વ્યક્તિઓથી છેતરાયેલો માણસ ધીમે ધીમે વસ્તુઓમાં સુખ શોધવા લાગે છે. વધુને વધુ “ધન” પ્રાપ્ત કરવા, વધુ નામ આગળ વધારવા માટે પ્રયત્નો કરવા લાગે છે પણ જ્યારે તે આ બધુ પ્રાપ્ત કરી લેતો હોય છે ત્યાં સુધી જીવન પૂરું થઈ ચૂક્યું હોય છે. જ્યારે ખરેખર ભોગવવાનો સમય આવે છે ત્યારે કશું  ભોગવી શકતા નથી. પાછળ ફરીને જોતાં તે પણ સમજાતું નથી કે સફરમાં છૂટેલ વ્યક્તિઓમાં કોઈ અંગત તો છૂટી નથી ગયુને, પણ સાથે તે પણ સ્વીકારવું જરૂરી છે કે આપણાં સફરમાં શરૂઆતથી અંત સુધી કોઈ સાથે નથી અવવાનું. દરેકને પોતાનું જીવન છે અને સમય આવે પ્રત્યેક વ્યક્તિ તેમનો વળાંક પસંદ કરી વળી જતો હોય છે. આપણે જેને સાથે લઈને ચાલવા માંગીએ છીએ તે તો ક્યારનાં  પોતાના મનથી તમને છોડી ચૂક્યા હોય છે. તમારી સાથે જે ચાલી રહ્યું છે તેતો માત્ર એક શરીર છે. તમે શરીરનું શું કરશો?  તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે હાડ-માંસના લોચા તમને કેટલું સુખ આપી શકે?

    

   ઇચ્છાઓથી પર પણ એક દુનિયા છે. તમને જે તરસ છે તેતો માત્ર શરીરની જ છે. પાનને પણ લીલા રહેવા માટે પોતાનાં વૃક્ષમાંથી પ્રવાહી ખેચવું પડે છે અને વૃક્ષને પણ હર્યુભર્યું રહેવા માટે પોતાનાં મૂળિયાં વિકસાવવા પડે છે. દરેક સુખમાં સબંધ શોધવા જશો તો દુ:ખી થસો. સુખને સંબધ સાથે કોઈ લેવા દેવા નથી આપણે પત્ની કરતાં વધુ રોમાચ અન્ય સ્ત્રી સાથે અનુભવીએ છીએ. ભાઈ કરતાં મિત્ર સાથે વધુ ખૂલીને હસીને વાતો કરીએ છીએ. બહારનાં જગતમાં સુખ અને દુ:ખ જોડાયેલા છે. એટલા માટે જે દિવસે તમારી પાસે “ધન” આવી જશે તે દિવસે નિન્દ્રા ખોવાઈ જશે. જીવનની દુર્ઘટનામાંથી બહાર નિકળીએ તો ક્યારેક ભોજનનું સુખ, ક્યારેક સ્વસ્થનું સુખ, તૃપ્તિનું સુખ પ્રાપ્ત કરી શકીએ. પ્રત્યેક સમયે કોઈને સાથે લઈને ચાલવાની ભાવના અંતે તો દુઃખી અને એકલા જ કરી મૂકે છે. કોઈનો છૂટતો સાથ સહન કરવાની કાર્યક્ષમતા અને સહજતા જેનામાં નથી તે વ્યક્તિ અંતે તો કરુણાહિન અને જડ જ વ્યક્તિત્વ ધરાવતો બની જશે. સાચું સુખ તો ધીમે ધીમે બધુ ત્યાગ કરવામાં જ છે.           

                                                                                                                           

                                                                                                           જૈમીન જોષી.

   
   
   

સફળતા પ્રાપ્ત કરવા એક પરાક્રમ પૂરતું છે.(One feat is enough to achieve success.)

•  જીવન ત્યાં સુધી જ આપણું છે જ્યાં સુધી આપણે તેને જીવંત રાખીએ છીએ.

   એક અંધ વ્યક્તિ ઈશ્વરને દ્રષ્ટિહિન હોવાનાં કારણે ફરિયાદ કરતો હતો. તેની સાથે રહેવા માટે કોઈ હતું નહીં. એક ટાઇમ જમવાના ફાફાં હતા. અંધ હોવાનાં કારણે પરિશ્રમ કરવાની તો વાત જ ન હતી. તે ઈશ્વરને કોસતો કોસતો રસ્તા ઉપર ચાલી રહ્યો હતો. ત્યાં તેને રસ્તામાં ઠેસ વાગી અને તે પડતાં પડતાં બચી ગયો. એકલો હોવાનાં કારણે તે ગુસ્સામાં તો હતો અને ઉપરથી ઠેસ વાગવાના કારણે પડતાં પડતાં બચી ગયો એટલે તે વધુ અકડાઈ ગયો અને જ્યાં ઠેસ વાગી હતી ત્યાંથી પથ્થર હાથમાં પકડી લીધો. બરાબર તેજ સમયે એક કૂતરું તેનાં પર ભસવા લાગ્યું. અચાનક થયેલા પ્રહાર પર તેને પ્રતિકાર રૂપે હાથમાં રહેલ પથ્થરને બળપૂર્વક કૂતરાં તરફ ફેંક્યો. ત્યાંતો તેનું નિશાન ચૂક્યું અને ત્યાંથી પસાર થતા એક વ્યક્તિનાં માથાં ઉપર તે પથ્થર વાગ્યો. વ્યક્તિ ત્યાં જ મૃત્યું પામ્યો. અંધ વ્યક્તિ ઉપર મુકદમો દાખલ કરી તેને સજા કરવામાં આવી. નવાઈની વાત તે હતી કે તે વ્યક્તિ ખુશ હતો. કારણ? કેમ કે થોડા સમય પહેલાં તે એકલો હતો. તેની પાસે પૈસા ન હતાં. રહેવા માટે ઘર ન હતું. કેટલાય દિવસ તે ભૂખે આળોટયા કરતો હતો. અચાનક જ તેને બધું પ્રાપ્ત થઈ ગયું. જે ઈશ્વરની તે આલોચના કરતો હતો તેનો આભાર માનવા લાગ્યો. 

       

   અહીં આપણે ત્રણ વાતો શીખવા જેવી નહીં માત્ર જાણવા જેવી છે. એક કે અંધ વ્યક્તિ જે સતત દુઃખમાંથી પસાર થતો હતો તેને સહારો મળી ગયો જે કુદરતની કૃપા કહી શકાય. બીજું કે ક્યારેક કોઈ એકની ખુશી માટે બીજાને મૃત્યું પણ મળતું હોય છે. સૌથી વિચારવા અને સમજવા જેવી વાત તે છે કે આંધળા વ્યક્તિને ગુનેગાર સાબિત કરી સજા આપવા લાગેલ વ્યક્તિઓની મનઃસ્થિતિ અને વિચારધારા કેવી હશે. 

   આપણી આસપાસ પણ આવા કેટલીક કુદરતી ઘટનાઓ ઘટતી હોય છે જેનો ફાયદો કે નુકસાન આપણે ભોગવવા પડતાં હોય છે. જ્યાં સુધી ફાયદો થાય છે ત્યાં સુધી બધું યોગ્ય છે પરંતુ જ્યાં કંઈક છૂટી જવાની કે તૂટી જવાની વાત આવે ત્યારે આપણી વિચારબુદ્ધિ પૂર્ણ થઈ જતી હોય છે. પરિણામે આપણે હતાસ થઈને કુદરતને ગાળો ભાંડીએ છીએ કાતો ઈશ્વરે જે કર્યું એ સારા માટે હશે તેમ કહી મન મનાવી લઈએ છીએ. 

   મનુષ્ય તરીકે જન્મતી વખતે કુદરત પાસેથી આપણે એવી કોઈ શરતે બંધાયા તો નથી કે જીવનભર તમામ પરિસ્થિતિઓના સંજોગો મને સાનુકૂળ હશે તો જ હું જન્મ લઈશ. જે મારી વિરુદ્ધ હશે તેમને શ્રાપ આપી ભસ્મીભૂત કરવાનું વરદાન મને આપો. જગતમાં હું સર્વશ્રેષ્ઠ બનીને રહીશ. પૃથ્વી પર લોકો મારી પૂજા કરે, મારા સાનિધ્યમાં મારી સલાહ પ્રમાણે જીવે તેમજ તેમનું કલ્યાણ મારા થકી થશે તો અને માત્ર તો જ હું પૃથ્વી લોકમાં જઈશ નહિ તો નહીં. આવી કોઈ તમે હઠ કરી હતી તેવું યાદ આવે છે? નહીં ને... તો પછી અન્ય કોઈને પણ ઈશ્વરે આવી જવાબદારી સોંપીને શરતી વિધાનોને માન્ય રાખી પૃથ્વીલોકમાં મોકલ્યા હશે? 

   જો ના.. તો પછી આપણે આટલા બળાપા શેના માટે કરીએ છીએ? અટલી બધી હારી જવાની નિરાશાજનક વાતો શા માટે? દરેક પાસે પ્રશ્નો છે કે હું શું કરી શકું.. ? પણ કોઈ તેમ કહેવાં તૈયાર નથી કે હું કરી શકું...આ શું શબ્દનો ઉપયોગ આપણે યોગ્ય જગ્યાએ ન કરી શકીએ?

   આ એક વાત તો સ્વીકારવી જોઈએ કે સફળતા પ્રાપ્ત કરવા એક પરાક્રમ જ પૂરતું છે. માણસની ઓળખાણ તો એક સફળ કાર્યથી જ બને છે. કોઈ સારા સિંગરની ઓળખ એક ગીતથી, કોઈ એક્ટરની કોઈ એક મૂવીથી તો કોઈ વૈજ્ઞાનિકે કરેલ એક શોધથી વગેરે.. આગળ ભલે તમે ગમે તેટલું કાર્ય કર્યું હોય પરંતુ ઓળખાણ માત્ર એક કાર્યથી જ ઉભી થાય છે. આપણી તમામ નિષ્ફળતાઓ એ એક એવા પરાક્રમનું નિર્માણ કરે છે જે આપણી ઓળખાણ બનાવે છે.

   ધર્મશાસ્ત્રો, રાજનેતા, શિક્ષણ, કલાકાર વગેરેનું સમર્થન પરસ્પર વિરોધો અને ભ્રમોથી ભરેલું છે. આમાંથી કોને સાચું ઠેરવવામાં આવે અને કોઈને ખોટું કહેવામાં આવે તે જ નક્કી થઈ શકતું નથી. જેમ કાયદો તમારો દરેક ગુનામાંથી આડકતરી રીતે બચાવ કરે છે તેમ આ તમામ મુદ્દાઓ આપણને આપણી સાયભી પ્રમાણે વર્તવાની છૂટ આપે છે. માતાપિતા, શિક્ષક, ધર્મશાસ્ત્ર, રીતિ-રિવાજ, પડોશી સંબંધીઓ રાજનેતાઓ આ તમામ આપણને શીખવાડે છે અને જે રસ્તા ઉપર ચાલવા માટે મજબૂર કરે છે જરૂરી નથી કે ઉચિત અને યથાર્થ હોય. આપણી એક ભૂલ આપણને કોઈના ગુલામ બનાવી શકે છે.

   આંધળા કેદીને સજા કરવાનો ગર્વ આપણે લેતા હોઈએ તો આપણે કેટલાક મૂર્ખ છીએ તે જાહેર કરીએ છીએ. અંધ વ્યક્તિને બહાર રાખો કે અંદર તેના માટે સમગ્ર જીવન અંધકારમય જ છે. અલબત્ત આપણા બધા ઉપર ભયનું સામ્રાજ્ય છે તે વાત સાચી પણ દરેક વ્યક્તિ અનિચ્છનીય ઘટનાઓનો વિરોધ કરે તેટલી પણ સ્વતંત્રતા ક્યાં હવે બચી જ છે. વધુ પડતો પૈસા ગુનાઓ કરવા હિંમત આપે છે. મૂળ કારણ તેનું ભ્રષ્ટાચાર છે. ભ્રષ્ટતા બૌદ્ધિક પરાધીનતા તરફ ધકેલે છે. આપણે હિતેચ્છુઓને આપણા ગુલામ સમજી આપણે શ્રેષ્ઠ હોવાનો ઢોંગ કરીએ છીએ. જેની વિરુદ્ધ બુદ્ધિ ધૂર્ત હોય તેની પાસે શું અપેક્ષા રાખી શકાય.? 

                                                                                                                                         જૈમિન જોષી.