સીએમ યોગીએ મહાકુંભ વિશે એક પોસ્ટમાં શું લખ્યું?,(What did CM Yogi write in a post about Mahakumbh?,)

•    વિશ્વનો સૌથી મોટો આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક મેળાવડો 'મહાકુંભ'... 

   

   સોમવારે પોષ પૂર્ણિમાના શુભ પ્રસંગે 'શાહી સ્નાન' સાથે મહાકુંભનો પ્રારંભ થતાં પ્રયાગરાજમાં ત્રિવેણી સંગમ ખાતે ભક્તોનો મોટો મેળો જોવા મળ્યો. ગંગા, યમુના અને 'રહસ્યમય' સરસ્વતી નદીઓના ભયાનક સંગમ - ત્રિવેણી સંગમના કિનારે મોટી સંખ્યામાં ભક્તો આવી રહ્યા છે. આ શુભ પ્રસંગે ભક્તોએ પવિત્ર સ્નાન કર્યું અને પવિત્ર વિધિ કરી.

    ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથે પોષ પૂર્ણિમાના શુભ પ્રસંગે હાર્દિક શુભેચ્છાઓ પાઠવી અને ભક્તોને ભવ્ય આધ્યાત્મિક મેળાવડામાં સ્વાગત કર્યું, જેમાં મહાકુંભ જે શ્રદ્ધા અને આધુનિકતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે તેના પર ભાર મૂક્યો.

    સીએમ યોગીએ એક પોસ્ટમાં લખ્યું, “પોષ પૂર્ણિમાની શુભેચ્છાઓ. વિશ્વનો સૌથી મોટો આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક મેળાવડો 'મહાકુંભ' આજથી પવિત્ર શહેર પ્રયાગરાજમાં શરૂ થઈ રહ્યો છે. શ્રદ્ધા અને આધુનિકતાના સંગમ પર વિવિધતામાં એકતાનો અનુભવ કરવા, ધ્યાન કરવા અને પવિત્ર સ્નાન કરવા આવેલા તમામ પૂજ્ય સંતો, કલ્પવાસીઓ અને ભક્તોનું હૃદયપૂર્વક સ્વાગત છે. મા ગંગા તમારી બધી મનોકામનાઓ પૂર્ણ કરે. મહાકુંભ પ્રયાગરાજના ઉદ્ઘાટન અને પ્રથમ સ્નાન માટે શુભકામનાઓ. સનાતન ગૌરવ-મહા કુંભ મહોત્સવ.”

 

   પ્રથમ સ્નાન ઉત્સવ, પોષ પૂર્ણિમા પહેલા રવિવારે ૫૦ લાખથી વધુ ભક્તોએ સંગમ ત્રિવેણીમાં પવિત્ર સ્નાન કર્યું ત્યારે ઉત્સવનો ઉત્સાહ સ્પષ્ટપણે જોવા મળ્યો. આ મેળાવડામાં સંતો, ઋષિઓ, પુરુષો, સ્ત્રીઓ, બાળકો અને વૃદ્ધોનો સમાવેશ થતો હતો, જે બધા ભક્તિમાં ડૂબી ગયા હતા. શનિવારે શરૂઆતમાં, બીજા ૩૩ લાખ લોકોએ પવિત્ર વિધિમાં ભાગ લીધો હતો, અને આગામી અઠવાડિયામાં ૪૫ કરોડથી વધુ ભક્તો આ કાર્યક્રમમાં ભાગ લે તેવી અપેક્ષા છે.

 

   મહાકુંભને કારણે, પ્રયાગરાજમાં મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથના નેતૃત્વમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન આવ્યું છે. એક સમયે સાંકડા, જર્જરિત રસ્તાઓ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ, શહેરમાં હવે અપગ્રેડેડ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં ૨૦૦ થી વધુ રસ્તાઓનું નિર્માણ અને સુધારણાનો સમાવેશ થાય છે, જે ભક્તો માટે સીમલેસ કનેક્ટિવિટી સુનિશ્ચિત કરે છે.

 

   યોગી આદિત્યનાથની આગેવાની હેઠળની સરકાર યાત્રાળુઓને સરળ અને અનુકૂળ અનુભવ પ્રદાન કરવાની પ્રતિબદ્ધતાએ ઉપસ્થિતોમાં ઉત્સાહ અને ઉત્સાહ ફેલાવ્યો છે. પહેલું “અમૃત સ્નાન” ૧૪ જાન્યુઆરી, મકરસંક્રાંતિના દિવસે થશે, જેમાં બધા અખાડા પરંપરાગત સ્નાન ક્રમમાં ભાગ લેશે. જેમ જેમ મહાકુંભ આગળ વધે છે, તેમ તેમ તે વિવિધતામાં એકતા અને સનાતન ધર્મના ગૌરવનું પ્રતીક બની રહે છે.

    ભક્તોની સલામતી અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે NDRF ટીમો અને ઉત્તર પ્રદેશ પોલીસની જળ પોલીસ સ્થળોએ તૈનાત છે. આ વર્ષે, વિશ્વનો સૌથી મોટો આધ્યાત્મિક મેળો, મહાકુંભ, ૧૪૪ વર્ષમાં ફક્ત એક જ વાર યોજાતા દુર્લભ અવકાશી સંરેખણને કારણે વધુ ખાસ બન્યો છે.

 

   ટ્રાફિક પોલીસ અધિકારીઓએ મહાકુંભ મેળામાં આવતા ભક્તો માટે સરળ વાહનોની અવરજવર અને સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે વિસ્તૃત વ્યવસ્થા કરી છે અને વિગતવાર યોજના અમલમાં મૂકી છે.

   નોંધનીય છે કે, સંગમ મેળા વિસ્તારમાં પ્રવેશ માર્ગ જવાહરલાલ નહેરુ માર્ગ (બ્લેક રોડ) દ્વારા થશે, જ્યારે બહાર નીકળવાનો માર્ગ ત્રિવેણી માર્ગ દ્વારા થશે. મુખ્ય સ્નાન ઉત્સવો દરમિયાન, અક્ષયવત દર્શન મુલાકાતીઓ માટે બંધ રહેશે.

  જૌનપુરથી આવતા વાહનો માટે પાર્કિંગ સ્થળોમાં ચીની મિલ પાર્કિંગ, પૂર્વા સૂરદાસ પાર્કિંગ, ગરાપુર રોડ, સંયમાઈ મંદિર કચર પાર્કિંગ અને બદ્રા સૌનોતી રહીમાપુર માર્ગ, ઉત્તરી/દક્ષિણ પાર્કિંગનો સમાવેશ થશે. મહાકુંભ ૧૨ વર્ષ પછી ઉજવાઈ રહ્યો છે, અને આ કાર્યક્રમમાં ૪૫ કરોડથી વધુ ભક્તોની અપેક્ષા છે. મહાકુંભ ૨૬ ફેબ્રુઆરીએ સમાપ્ત થશે.

                                                                                                                   જૈમેન જોષી.

પ્રયાગરાજમાં કુંભમેળોનું મહત્ત્વ કેમ વિશેષ છે ?:(Why is Kumbh Mela special in Prayagraj?:)

 

"પ્રયાગરાજમાં કુંભમેળોએ એ સ્નાન છે જે આત્માને શુદ્ધ કરે છે અને એકતા અને ધાર્મિકતા માટેનો મંત્ર આપે છે."

પ્રયાગરાજમાં કુંભમેળાનું મહત્ત્વ:

 

   પ્રયાગરાજ (જેને અગાઉ આલાહાબાદ તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું) નો કુંભમેળો માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ સ્થળોમાંથી એક છે. આ કુંભમેળો દુનિયાભરના બધા ભક્તો અને યાત્રિકોને આકર્ષી રહ્યો છે. પ્રયાગરાજ એ ભારતીય સંસ્કૃતિ, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક વારસાની એક અનમોલ ધરોહર છે, અને આ સ્થળ પર કુંભમેળાનું આઈકોનિક મહત્વ છે.

પ્રયાગરાજ અને કુંભમેળો:

  પ્રયાગરાજ એ ભારતના સૌથી પવિત્ર સ્થળોમાંનું એક છે, જે પવિત્ર નદીઓ ગંગા, યમુના અને સરસ્વતીના સંયોગસ્થળ પર આવેલું છે, જેને ત્રિવેણી સંગમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અહીંનો સંગમ અનેક ધાર્મિક વિધિઓ, યાત્રાઓ અને પવિત્ર નદીઓમાં નિવૃત્તિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

પ્રયાગરાજમાં કુંભમેળાનું ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક મહત્ત્વ:

1. ત્રિવેણી સંગમ:

    ત્રિવેણી સંગમ એ ગંગા, યમુના, અને સરસ્વતી નદીઓના સંયોગનું સ્થળ છે. હિન્દુ ધર્મમાં આ નદીઓની પવિત્રતા ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે. માનવામાં આવે છે કે આ પવિત્ર નદીઓમાં ન્હાવાથી પાપોનું નિવારણ થાય છે અને આત્મા શુદ્ધ થાય છે. કુંભમેળા દરમિયાન, લાખો ભક્તો આ સ્થળ પર પવિત્ર નદીઓમાં ન્હાવા અને ધાર્મિક વિધિઓ કરવા માટે એકઠા થાય છે.

2. આધ્યાત્મિક પવિત્રતા:

    કુંભમેળા દરમિયાન, ભક્તો માને છે કે જ્યાં પવિત્ર નદીઓનો સંગમ થાય છે, ત્યાં અમૃત (immortal nectar)ની હાજરી માનવામાં આવે જાણે તેની વર્ષા થતી હોય તેમ. આને કારણે  કેટલીક માન્યતાઓ અનુસાર કુંભમેળો એ આત્મિક મુક્તિ માટેના એક અવસર તરીકે માનવામાં આવે છે.

   સરસ્વતી નદી (જેના અસ્તિત્વ વિશે વિવાદ છે) પણ આ સ્થળે છે, અને તે આ “કુંભમેળા” ને વધુ પવિત્ર બનાવે છે. સરસ્વતી નદીના અસ્તિત્વ વિષે હમેશા વિવાદ રહ્યો છે કેમ કે તેનો એક છેડો ગુજરાતના સોમનાથ તટે આવેલ સમુદ્રમાં મળે છે તેવું પણ માનવામાં આવે છે.

 3. કુંભમેળો અને પાપોનો નિવારણ (Kumbh Mela and abatement of sins):

    કુંભમેળામાં ન્હાવાની પરંપરા એ ધાર્મિક રીતે માન્ય છે કે આ પવિત્ર નદીઓમાં સ્નાન કરવાથી વ્યક્તિના બધા પાપ મટી જાય છે. હિન્દુત્વ માને છે કે આ ખાસ ક્ષણોમાં, ભગવાન વિષ્ણુ અને શિવ સ્વયં પૃથ્વી પર અવતાર લે છે અને ભક્તોને આશીર્વાદ આપતા હોય છે.

4. જાતિ અને સંપ્રદાયમાંથી ઉપર (Above caste and creed):

     કુંભમેળો એ એક એવો અવસર છે, જેમાં લોકો પોતાનું પદ અને જાતિ ભૂલી, ધાર્મિક એકતા અને આધ્યાત્મિકતા માટે ભેગા થાય છે. આ મેળો કોઈ પણ જાતિ, વર્ગ, પદ અને આર્થિક સ્તરથી ઉપર ઉઠી એક ભક્તિભાવ અને આધ્યાત્મિક સંકલન માટે પ્રેરણા આપે છે.

 5. ધાર્મિક પ્રવૃતિઓ અને સ્નાન (Puja and Rituals):

    કુંભમેળા દરમિયાન યાત્રિકો માટે અનેક ધાર્મિક વિધિઓ, હવન, પૂજા, કાવ્ય પઠન, અને યોગ જેવા પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે છે.

   - સ્નાનની વિશેષતા: અહી  પવિત્ર નદીઓમાં પૂણ્ય સ્નાન કરવાનો વિશેષ મહત્વ છે. આ સમયે, નદીઓમાં ન્હાવાથી પાપો અને નકારાત્મકતા દૂર થાય છે અને આથી પવિત્રતા પ્રાપ્ત થાય છે.

6. આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન (Spiritual guidance):

   કુંભમેળાના સમયમાં સાધુ, ગુરૂ અને ધાર્મિક નેતાઓ પરિષદો અને ઉપદેશો આપે છે, જે ભક્તોને આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન અને જીવનના શ્રેષ્ઠ માર્ગ વિશે જ્ઞાન આપે છે. આ ઉપદેશો જીવનમાં શ્રદ્ધા, પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ માટે ઉપયોગી છે.

   પ્રયાગરાજમાં કુંભમેળો એ એક શક્તિશાળી ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક ભૂમિ છે, જે પવિત્ર નદીઓના સંગમ પર ભક્તોને પવિત્રતા અને આત્મિક ઉન્નતિ માટે એક અનોખો અવસર પ્રદાન કરે છે. અહીં મળતા લાખો યાત્રિકો અને સાધુઓના આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન અને કૃપાથી, દરેક વ્યક્તિ માટે જીવનમાં શ્રદ્ધા, પવિત્રતા, અને આત્મિક ઉન્નતિ માટે એક અનમોલ તક મળે છે.

                                                                                                                                જૈમિન જોષી.

કુંભમેળો (kumbh mela): હિંદુ ધર્મની આસ્થાનું પ્રતિક (kumbh mela 2025)

 કુંભમેળો (kumbh mela): હિંદુ ધર્મની આસ્થાનું પ્રતિક :

  કુંભમેળો (kumbh mela) એ દુનિયાના સૌથી મોટા ધર્મિક મેળામાંથી એક છે, જે ભારતમાં દરેક 12 વર્ષમાં યોજાય છે. આ મેળો હિન્દુ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક તહેવાર છે, અને તે પ્રયાગરાજ (અલીગઢ), હરિદ્વાર, ઉઝૈન, અને નાસિક જેવા શહેરોમાં અલગ-અલગ વખત પર યોજાય છે. ઈશ્વર કે ઈશ્વરીય શક્તિમાં માનનાર લોકો માટે આ મેળાનું એક આગવું મહત્વ છે. વિકસિત ભારતમાં હિન્દુત્વએ વિશ્વ સ્તરે પોતાની હાજરી નોંધવી છે. દેશ વિદેશમાં આજે ભારતનું નામ, તહેવાર તથા ભારતીય સંસ્કૃતિ અને આધ્યાત્મિકતા એક ચલણ લગુ થઇ ગયું છે તેમ કહી શકાય. સૌથી ધનિક અને બુદ્ધિજીવી લોકો પણ હવે તર્ક બાજુ પર મૂકી અસ્થાથી ઈશ્વર શક્તિનો સ્વીકાર કરી રહ્યા છે. વર્તમાનમાં પ્રયાગરાજમાં મહા કુંભ મેલો થવા જઈ રહ્યો છે ત્યાં કુંભ મેળા વિષે થોડું જાણીએ.

   આમ તો કુંભ મેળો એ એક વિશાળ ધાર્મિક મેળો છે, જેમાં હિન્દુ ધર્મના અનુયાયીઓ, યોગીઓ, સાધુઓ, અને પુજારીઓ ભાગ લે છે. આ મેળો એ વિશ્વના સૌથી મોટા ધર્મિક મેળાઓમાંથી એક છે, જ્યાં લાખો શ્રધ્ધાળુ એકઠા થાય છે.

કુંભ મેળા– પૃષ્ઠભૂમિ:

   કુંભ મેળાએ ખાસ કરીને સ્નાન (વિશેષ કરીને પવિત્ર નદીઓમાં) માટે ઓળખાય છે. કુંભ મેળા દરમિયાન, ખાસ કરીને તે સ્થળો પર જ્યાં પાંચ પવિત્ર નદીઓ – ગંગા, યમુના,સરસ્વતી, ગુપ્ત ગંગા, અને તૃતીય નદી (જે વધુ પ્રચલિત નથી) મળે છે, ત્યાં લોકો પવિત્ર સ્નાન કરે છે. આ સ્નાનથી પાપોથી મુક્તિ મળે છે અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ પ્રાપ્ત થાય છે તેવું માનવામાં આવે છે.

 

કુંભ મેળા સાથે જોડાયેલ પૌરાણિક વાર્તા:

કુંભ મેળા સાથે સંબંધિત હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓ છે, જેમ કે "અમૃત મંથન" (Churning of the Ocean) ની કથા. પૌરાણિક કથામાં કહેવામાં આવે છે કે જ્યારે દેવો અને દૈત્યોએ સમુદ્ર મંચન કર્યો, ત્યારે અમૃત નિકળ્યું. આ અમૃત માટે દેવ અને દાનવ વચ્ચે સંઘર્ષ થતા સમય દરમિયાન, અમૃતકુંભમાંથી અમૃતના ટીપા ચાર જગ્યાઓ પર છલકીને પડ્યા હતા. આ ચાર સ્થળો પર પ્રયાગરાજ, હરિદ્વાર, ઉઝૈન, અને નાસિક શહેર છે, અને જ્યાં આ અમૃત પડ્યું ત્યાં કુંભ મેળા મનાવવામાં આવે છે.

 

કુંભ મેળાના(kumbh mela) – સ્થળો અને સમય કેમ કેમ નક્કી થાય છે?(कुंभ मेला कहां-कहां लगता है)

1. પ્રયાગરાજ (અલીગઢ): અહીં પર ગંગા, યમુના, અને સરસ્વતી નદીઓનો સંગમ છે.

2. હરિદ્વાર: ગંગા નદીના કિનારે.

3. ઉઝૈન: ક્ષિપ્રા નદીના કિનારે.

4. નાસિક: ગોદાવરી નદીના કિનારે.

   કુંભ મેળા દરેક 12 વર્ષમાં એક વખત દરેક સ્થળ પર વારાફરથી યોજાય છે, પરંતુ તેમાં કેટલીક વિશિષ્ટ તિથિઓ પર મહાકુંભ મેળા (ખાસ કરીને 144 વર્ષમાં એક વખત) પણ યોજાય છે. જે ૧૩/૦૧/૨૦૨૫ થી ૨૬/૦૨/૨૦૨૫ કુલ ૪૫ દિવસ સુધી પ્રયાગરાજ માં થવાનો છે. ફરી ૧૪૪ વર્ષ પછી આવો સંગમ જોવા મળશે જેથી શ્રધાળુઓ માટે આ એક અનેરો અવસર છે.

કુંભમેળોનું આયોજન:

કુંભમેળો દર ચાર વર્ષે એકવાર યોજાય છે, પરંતુ તે હરિદ્વાર, પ્રયાગરાજ (આલાહાબાદ), ઉજ્જૈન, અને નાસિક જેવા પવિત્ર સ્થાનો પર યોજાય છે. દરેક સ્થળે કુંભમેળો એક વિશિષ્ટ સમયે થાય છે, જે ગ્રહોની ખગોળીય સ્થિતિ પર આધારિત છે. કુંભમેળોનો અર્થ સંગ્રહ અથવા મેળામાં ભેગા થવા જેવો થાય છે. "કુંભ"નો અર્થ છે "કુંભ" અથવા "કુમ્બ" (પોટ), અને "મેળો"નો અર્થ છે "મેળો" અથવા "સંગમ" (જ્યાં લોકો ભેગા થાય છે). આ મેળામાં હજારોની સંખ્યા માં ભક્તો, યાત્રિકો, સાધુ-સંત  અને આધ્યાત્મિક ગુરુઓ એકઠા થતા હોય છે. "કુંભમેળો એ એક પવિત્ર સંજોગ છે, જે આપણને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ અને વિશ્વાસ માટે પ્રેરણા આપે છે."

   કુંભ મેળા એ માત્ર ધાર્મિક તહેવાર નથી, પરંતુ એ એક આધ્યાત્મિક અનુભવ છે, જેમાં હજારો લોકો પવિત્ર સ્નાન, યોગ, ધ્યાન, અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાનોમાં ભાગ લે છે. આ મેળામાં ભાગ લેતા લોકો આધ્યાત્મિક શાંતિ અને પવિત્રતા અનુભવે છે. કુંભ મેળો એ એક વિશ્વપ્રસિદ્ધ ધાર્મિક મેળો છે, જેમાં લાખો શ્રદ્ધાળુઓ ભાગ લે છે. આ મેળો પૌરાણિક કથાઓ, આધ્યાત્મિક વિકાસ, અને પવિત્રતા સાથે સંકળાયેલો છે. સ્નાન, યોગ, અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાન આ મેળાનું મુખ્ય આકર્ષણ છે, જે શ્રદ્ધાળુઓને પાવનતા અને આત્મિક ઉન્નતિ માટે પ્રેરણા આપે છે.    

 જૈમિન જોષી.

શામળાજીના મેળે (Shamlaji fair)

•  શામળાજી મંદિર ક્યાં આવેલું છે અને તેના મેળાનું શું મહત્વ છે?

                               

 ભારતદેશ એ વિવિધતાનો દેશ છે. ભારતમાં રહેતા પ્રજાજનોની એક આગવી શૈલી છે. આવી જ વિવિધતા સાથે જીવતી પ્રજામાં એક એવી જાતિ જે મેળામાં નૃત્ય કરીને આનંદ માણતી હોય.આપણે ગણા લોકગીતો સાંભળ્યાં હશે તેમનું એક શામાંલાજીનના મેળે રણઝણિયુંને પેંજણિયું વાગે તે ન સાંભળ્યું હોય તેવું તો ના જ બને. ઢોલ વગાડીને નાચતાં ગાતાં આદિવાસી જોડકાં જોવાનો લ્હાવો લેવા આપણે શામળાજીના મેળે જવું પડે. ગુજરાતમાં શ્રીકૃષ્ણ કે વિષ્ણુનાં મંદિરોવાળાં તીર્થોમાં દ્વારકા, ડાકોર અને શામળાજી મુખ્ય ગણાય. આ ત્રણેયમાં સાબરકાંઠાના ગિરિવનવાસીઓના પ્રિય ‘કાળિયા દેવ’ શામળાજીમાંનું ચતુર્ભુજ વિષ્ણુનું મંદિર શિલ્પસૌંદર્ય બાબતે અસાધારણ અને જોવા યોગ્ય છે. મંદિરને ડુંગરો, જંગલો અને મેશ્વો નદીના તટસૌંદર્ય જેવી પાર્શ્વભૂમિનો પ્રાકૃતિક લાભ મળ્યો છે. વળી જલાગાર જેવો દેખાતો મેશ્વોબંધ અહીંના સ્થાન—સૌંદર્યમાં ઉમેરો કરે છે.

   ગુજરાત-રાજસ્થાનની સરહદે આવેલું શામળાજી હિંમતનગરથી ઉદેપુર રેલવે લાઇનથી ૪૬ કિ.મી.ના અંતરે છે. દર પૂનમે અને કારતક મહિનામાં પ્રતિવર્ષ ભરાતા શામળાજીના મેળે આદિવાસીઓના ઉમંગની રણઝણિયું અને પ્રેમની પેંજણિયું વાગતી રહે છે.

   ગુજરાતમાં પંદરમી સદી પછી નિર્માણ થયેલાં મંદિરોમાં શામળાજીની શિલ્પશૈલી સૌથી વધુ કલાત્મક અને સુંદર હોવાનું મનાય છે. એ મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરતી વેળાએ પણ મંદિરના પુરાણા સ્વરૂપ અને સુંદરતાને સંભાળી રાખવાની સભાનતા રખાઈ છે. ઉત્તરાભિમુખ મંદિરની જગતીનો ભાગ વિશાળ છે ગજધર અને તોરણ સહિતના પ્રવેશદ્વારની સામેના સભાખંડ સમક્ષ દેવમૂર્તિ સ્થાપન થયેલી છે. ગદાધર મૂર્તિએ જાણે ડાકોરના ઠાકોર (રણછોડજી)નું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હોય તેવું લાગે. સવા પાંચ ફૂટ ઊંચી અને કાળા આરસમાંથી બનાવેલી આ ચતુર્ભુજ વિષ્ણુ પ્રતિમાની સમક્ષ અંજલિમુદ્રામાં ઊભેલા માનવાકૃતિ ગરુડજીનું રૂપ પણ અત્યંત મનોહારી છે.

   શામળાજી ઐતિહાસિક અસ્મિતા ધરાવતું સ્થળ છે. મેવાડની ધાર પર વસેલા આ સ્થાનની આજુબાજુ નાનાં-મોટાં દેવાલયોના અગણિત અવશેષો નજરે પડે છે. જેમાં હરિશ્ચંદ્રની ચોરી, ત્રિલોકીનાથ, કાશીવિશ્વનાથ અને રણછોડરાયજી તથા કર્માબાઈ તળાવ વગેરેથી ઇતિહાસના વારસાની ઝાંખી થઈ રહે છે. ગ્રામ્યપ્રજામાં ‘કળશી છોકરાંની મા' તરીકે ઓળખાતી અને જેની મુકુટરૂપ પરિક્રમામાં ચોવીસ અવતારોની કોતરણી થયેલી છે તે મહાવિષ્ણુની મૂર્તિ સૌથી વધુ નોંધપાત્ર કહેવાય. અહીં બૌદ્ધકાળના અવશેષ દર્શાવતાં નાનાં મોટાં અને ઈંટેરી સ્તૂપ આ સ્થાનને બુદ્ધયુગનું મહત્ત્વનું કેન્દ્ર હોવાનું પણ સૂચવે છે.

 

   આદિવાસી વિસ્તારના વિકાસ માટે અહીં કેળવણી સંસ્થાઓ, સુંદર આશ્રમશાળાનું નિર્માણ થયેલું છે. મેશ્વો નદી પરનો બંધ બે ડુંગરની વચાળે બંધાયો છે. હરણ ઝડપે ધસી આવતી નદીને ડુંગર વચ્ચે ઘેરી લઈને જાણે સરોવર સ્વરૂપ ધારણ કરવાની ફરજ પડાઈ. સરોવરની સીમામાં બંધાયેલ નિર્મળ જળ મનને શીતળતા પ્રદાન કરે છે.પ્રલંબ જળરાશીમાં હોડકાં તરતાં હોય એ દ્રશ્ય રમણીયતા વધારે છે. કિનારા તરફ આવતી જળલહરીઓદિલને ટાઢકથી તરબોળ કરે છે.

   મંદિરથી પૂર્વ તરફના પરિસરમાં થોડી મુસ્લિમ વસતી રહે છે. ઉત્તરે આદિવાસી વિસ્તાર અને પશ્ચિમ તરફ પાણી-પુરવઠા, સિંચાઈ ખાતું અને વિશ્રામગૃહ જેવા મકાનો છે.

   હાલનું મંદિર જૂની-નવી શિલ્પ-કળાની સંગમ રૂપ ધરીને લોકશ્રદ્ધાનું સ્થાનક બન્યું છે. અગાઉ આ મંદિર હરિશ્ચંદ્રની ચોરીના નામે ઓળખાતું. તેના પ્રવેશદ્વાર પરનું તોરણ ગુજરાતનાં મંદિર તોરણોમાં સૌથી પ્રાચીન ગણાયું છે. કમાનનો ટોચ ભાગ જેનો નષ્ટ થયેલ છે તેવું આ તોરણ હાલ ૧૧ ફૂટ જેટલું ઊંચું છે.

• શામળાજી કઈ રીતે પહોચવું?

   શામળાજીના મેળે પહોંચવા નજીકનું મોટું રેલવે સ્ટેશન હિંમતનગર છે. ત્યાંથી ૪૬ કિ.મી. દૂર શામળાજી આવેલું છે. અમદાવાદથી મોટર માર્ગે જતાં ૧૨૦ કિ.મી.નું અંતર કાપી શામળાજી પહોંચી શકાય. કારતકી પૂનમે પદયાત્રીઓ, જે દક્ષિણ કે મધ્યગુજરાત અથવા મુંબઈ તરફથી આવતા હોય તે નડિયાદ પર થઈને મોડાસાના રસ્તેથી પહોંચી શકે. પ્રાંતિજ હિંમતનગરનો રસ્તો થોડો લાંબો પડે. શામળાજીની મૂર્તિ આશરે બે હજાર વરસ જેટલી પ્રાચીન હશે એવું ત્યાંના વડીલો કહે છે. અહીં ગજથર અને નરથરના ઉપરના ભાગે કંડારાયેલી કેટલીક મૂર્તિઓનાં શિલ્પ કલાત્મક અને મિથુન પ્રકારનાં છે. નરસિંહ મહેતાના વાણોતર બનીને દામોદર શેઠ સ્વરૂપે આવેલા શામળાજી ઉપર આજે પણ શ્રદ્ધાળુઓને ભારે ભરોસો છે. એક વડીલને મેં દરરોજ સવારે ગાતાં સાંભળ્યા છે ‘તારો ભરોસો મને ભારી વ્હાલા શામળા.'

{(source:યાત્રા –પર્વ)copy વાડીભાઈ જોશી}                        

જૈમિન જોષી.

પરશુરામ એક જ્વાળા (Parashurama a flame)

• જે બ્રાહ્મણ હોવા છતાં ક્ષત્રિય છે, જે કોમળ હોવા છતાં પ્રચંડ જ્વાળા છે તે પરશુરામ છે. 

   ત્રિદેવમાના એક દેવ ભગવાન વિષ્ણુના દસાવતારમાના છઠ્ઠા અવતાર એટલે પરશુરામ. જેની આંખો હમેશાં ક્રોધથી લાલ રહેતી,  જેની છાતી હમેશાં ચટ્ટાન જેવી મજબૂત અને ભુજાઓ જાણે હજાર હાથીઓને એક સાથે પછાડી શકે તેવી બળશાળી હતી. જે ચાલે તો લાગતું કે જાણે સાક્ષાત પ્રચંડ જ્વાળા પ્રવેશી રહી હોય. યુદ્ધમાં તેમની ફરસી તેવી ચાલતી જાણે સાક્ષાત મહાદેવનું ત્રિશૂળ તાંડવ કરી રહ્યું હોય.

    

  ભૂર્ગુ ઋષિ જમદાગ્નિ અને રેણુકાના પાંચ પુત્ર હતા. રૂક્મવાન, શુષેનું, વશુ, વિશ્વવશુ અને પરશુરામ. જેમનું મુખ્ય નામ તો રામ હતું પરંતુ ભગવાન શિવ દ્વારા પ્રાપ્ત થયેલ પરશુ(ફરસી)ના કારણે તે પરશુરામ કહેવાયા. એક વખત પરશુરામ ની માતા રેણુકા જળ ભરવા માટે નદીએ ગયા ત્યાં નદીમાં સ્નાન કરતાં સુંદર રાજ કુમારને જોઈને તે વિચલિત થઈ ગયા. તેમના મનમાં રાજ કુમારને લઈને અનેક કૂવિચારો આવવા લાગ્યા. તે ત્યાં રાજકુમારને જોવામાં એટલા મગ્ન થઈ ગયા કે તેમણે સમયનું જ્ઞાત ન રહ્યું, બીજી તરફ ઋષિ તેમની રાહ જોઈ ચિંતિત હતા. ત્યાં માતા રેણુકા આશ્રમમાં પાછા આવ્યા ત્યારે ઋષિએ તેમણે મોડા આવનું કારણ પૂછ્યું પરંતુ માતા રેણુકા જૂઠું બોલી ઝૂપડીમાં જતાં રહ્યા. ઋષિ પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા એટલે તેમને આંખ બંધ કરી સમગ્ર ઘટનાને જોઈ લીધી. પોતાની પત્નીને રાજકુમાર ઉપર મોહિત થયેલી જોઈને તે ક્રોધે ભરાયા. ક્રોધિત થયેલ ઋષિએ તેમના મોટા પુત્ર રૂક્મવાનને પોતાની માતાને મારવાનો આદેશ આપ્યો પરંતુ તેને પોતાની માતાને મારવાનો ઇનકાર કરી દીધો. ઋષિએ અન્ય પુત્રોને પણ કીધું છતાં પોતાની માતાને મારવાનું પાપ કોઈ કરવા તૈયાર ન હતું. અંતે વધુ ક્રોધિત ભરાયેલ ઋષિએ પરશુરામને પોતાની માતા અને તેમની વાતનો અનાદર કરનાર પુત્રોની હત્યા કરવાનું કીધું. પિતાની આજ્ઞાનુ પાલન કરતાં તેમણે માતાનું માથું ધડથી અલગ કરી દીધું સાથે પોતાના મોટા ભાઈઓનો પણ વધ કરી દીધો. પિતાની આજ્ઞાનુ પાલન કરનાર પરશુ પર તે ખૂબ પ્રસન્ન થયા અને તેને વરદાન માંગવાનુ કીધું ત્યારે પરશુરામએ વરદાન માગતા કહ્યું કે તેમની માતા અને ભાઈઓ પુનર્જીવિત થાય અને આ આખી ઘટના કોઈ ને યાદ ન રહે. પુત્રની આ સુજબૂજને બિરદાવતા અને આશીર્વાદ આપતાં ઋષિએ માતા રેણુકા અને પુત્રોને જીવિત કરી દીધા.

   

   હિન્દુ ધર્મના ચાર યુગો પૈકી ત્રણ યુગોમાં પરશુરાનો ઉલ્લેખ છે. તેમની માતા ક્ષત્રિય પરિવારના હતા જ્યારે પિતા ઋષિ હતા. ભગવાન વિષ્ણુ ભારતીય પૌરાણિક કથાઓ અને ધર્મમાં એક અભિન્ન સ્થાન ધરાવે છે.  ભગવાન વિષ્ણુ તેમના અનેક અવતાર માટે જાણીતા છે.  પરશુરામને તેમનો છઠ્ઠો અવતાર માનવામાં આવે છે. પરશુરામની વાર્તા ત્રેતાયુગની છે.  પરશુરામ શબ્દનો અર્થ થાય છે કુહાડીવાળા ભગવાન રામ.

  

   પરશુરામને ભગવાન શિવ એ તેમની યુદ્ધની પદ્ધતિઓ અને અન્ય કુશળતા શીખવી હતી.  બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મેલા તેઓ અન્ય બ્રાહ્મણોથી વિપરીત હતા.  તેના બદલે, પરશુરામ ક્ષત્રિયના લક્ષણો ધરાવે છે.  તેઓ સંખ્યાબંધ ખટરિયા લક્ષણો ધરાવતા હતા, જેમાં આક્રમકતા, યુદ્ધ અને બહાદુરીનો સમાવેશ થાય છે.  તેથી, તેમને 'બ્રહ્મ-ક્ષત્રિય' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેમની પાસે બંને કુળમાંથી કુશળતા હતી. (પરશુરામના જન્મનો એક અલગ ઇતિહાસ છે જે અલગ આર્ટીકલમાં જણાવીશ. ભૂતકાળના ગર્ભમાં કેટકેટલા ભેદો રહેલા છે તેનાથી હજુ આપણે અજાણ છીએ)

 

   પરશુરામ સાથે જોડાયેલી એક વાર્તા એ છે કે એકવાર રાજા કાર્તવીર્ય સહસ્રાર્જુન અને તેની સેનાએ પરશુરામના પિતાની કામધેનુ નામની જાદુઈ ગાયને બળજબરીથી છીનવી લેવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ક્રોધિત અને બદલો લેવાથી તેણે સમગ્રસેના અને રાજા કાર્તવીર્યને મારી નાખ્યા. તેમના પિતાના મૃત્યુનો બદલો લેવા માટે, રાજાના પુત્રએ પરશુરામની ગેરહાજરીમાં પિતા જમદગ્નિની હત્યા કરી.  તેમના કૃત્યથી ગુસ્સે થઈ અને દુઃખી થઈને, તેમને બધા રાજાના પુત્રો અને ભ્રષ્ટ રાજાઓ તથા પૃથ્વી પરના ક્ષત્રિય યોદ્ધાઓને મારી નાખ્યા.

 

   પરશુરામને અમર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, ( પૃથ્વી પર કોઈ અમર નથી અહી અમરનો અર્થ બ્રહ્માના સમય કલ્પ અને મનવંતર પ્રમાણે) જેમણે આગળ વધી રહેલા મહાસાગરનો સામનો કર્યો હતો, જે કોકન અને મલબારની ભૂમિને અથડાવા જઈ રહ્યો હતો.  મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટક વચ્ચેનો વિસ્તાર પરશુરામક્ષેત્ર તરીકે ઓળખાય છે.

 

   પરશુરામ તેમના સત્ય અને પ્રેમ માટે જાણીતા હતા.  તેઓ ભીષ્મ, દ્રોણાચાર્ય અને કર્ણના ગુરુ પણ હતા. ત્રેતાયુગની શરૂવાતના અવતાર પરશુરામ અને ત્રેતાયુગના અંતિમ અવતાર પ્રભુ શ્રી રામ. પ્રભુ શ્રી રામએ પરશુરામનો ક્રોધ પણ શાંત કર્યો હતો અને પછી તેમણે રાવણના વધ માટે હેતુસર થયેલ જન્મનું કર્તવ્ય પૂર્ણ કરવા તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું.

 

   લોકવાયકા મુજબ પરશુરામે ભગવાન કૃષ્ણને સુદર્શન ચક્ર આપ્યું હતું.  એવું માનવામાં આવે છે કે વિષ્ણુના છઠ્ઠા અવતારનો મુખ્ય સૂત્ર તેમના કર્તવ્યોની ઉપેક્ષા કરનારા પાપી અને અધાર્મિક રાજાઓની હત્યા કરીને પૃથ્વીના ભારને મુક્ત કરવાનો હતો. તેમણે 21 વખત પૃથ્વીને ક્ષત્રિય વિહોણી બનાવી હતી. હવે એક સવાલ તેમ થાય કે 21 વખત થોડું વધારે ના કહેવાય શું ત્યાં સુધી કોઈ જીવિત રહી શકે? તો જણાવી દઉં કે ત્રેતાયુગનો સમય લગભગ 8,64,000 વર્ષનો હતો. મહાભારત કાળ એટલેકે દ્વાપરયુગમાં પણ તેમનો ઉલ્લેખ મળે છે. તે ભીષ્મ પિતામહ, ગુરુ દ્રોણાચાર્ય અને સૂર્ય પુત્ર કર્ણના ગુરુ હતા.   

 

     બીજી દંતકથા અનુસાર, ગણેજીનો એક દાત ખંડિત કરનાર પણ પરશુરામ છે.

 

    કલ્કિપુરાણ પ્રમાણે પરશુરામ આજે પણ પૃથ્વી પર રહે છે.  તે જણાવે છે કે પરશુરામ શ્રી કલ્કિના યુદ્ધ ગુરુ હશે, જે ભગવાન વિષ્ણુના અંતિમ અવતાર બનવા જઈ રહ્યા છે.  તે કલ્કીને ભગવાન શિવને પ્રસન્ન કરવા માટે યોગ્ય સંસ્કાર આપશે.  પ્રસન્ન થયા પછી ભગવાન શિવ કલ્કીને આકાશી શસ્ત્રોથી વરદાન આપશે.

 

    પરશુરામ એક એવા દેવ છે જેમનું નામ ભગવાન વિષ્ણુના દસાવતારમાં પણ છે અને અષ્ટચિરંજીવીમાં પણ છે. ઝારખંડની રાજધાની રાંચિમાં તંગીનાથ ધામમાં એક પહાડી ઉપર તેમની ફરસી અને પદચિન્હ હોવાની માન્યતા પણ છે.    

 

                                                                                                     જૈમીન જોષી.

નરસિંહ મહેતા (Narsinh Mehta)

• ગુજરાતને જેટલો ક્રુષ્ણ વહાલો છે, તેટલો જ તેનો ભક્ત પણ વહાલો છે.

   

    NARSHIH MAHETA 

   એક દિવસ એક બ્રાહ્મણ સવારના વહેલા તેનાં ઘોડા માટે ઘાસ કાપવા જંગલમાં ગયા,  તે માથે ઘાસનો ભારો લઈને સાંજે ઘેર આવ્યા. કકડીને ભૂખને કારણે પગ લંગવાતા હતાં. આકરા તાપમાં માંડમાંડ ઘરે પહોચ્યાં. ઘાસનો ભારો એક બાજુએ મૂકી સીધાં સ્નાન કરવાં ગયા. સ્નાન કરી સીધા રસોડામાં પેઠા ને પાટલો માંડી બેઠા. ઘરમાં બે ભાઈ અને તેમની પત્ની સાથે રહેતાં હતાં, ભાભી ને થોડું ઓછું આવ્યું અને તરત ભાભીએ છણકો કર્યો: ‘ ઓ હો ! આમ તો મૂરખ, પણ પેટ ભરવાની કેવી અક્કલ છે ! રૂઆબ તો જાણે આખા ઘરને પોતે ધાન પૂરતા હોય એવો !

   બ્રાહ્મણ સ્વભાવે ભોળો અને વૃતિએ ધાર્મિક હતો. તેમણે ધીમેથી કહ્યું : ‘ ભાભી, ધાન તો બધાને ભગવાન પૂરે છે !

   આ સાંભળતાં જ ભાભીનો મિજાજ ગયો. આંખો ગુસ્સેથી લાલ થઈ ગઈ. મનમાં સંગ્રહ કરી રાખેલી જવાળાએ શબ્દોનું રૂપ લીધું. તે બોલી ઊઠી: ‘ રાતદિવસ ભગતડાં ભેગા રહીને ભગતડાંની બોલી બોલતાં ઠીક શીખી ગયા છો ! તો જઈને માગો તમારા ભગવાન પાસે ! એ આપશે.

   એ જ આપશે ! ’ કહી બ્રાહ્મણ પાટલા પરથી ઊભા થઈ ગયા. સીધા ઘરમાંથી બહાર નીકળી તેમણે જંગલ તરફ ચાલવા માંડ્યું. તેમના મગજમાં ફરી ફરીને અવાજ સંભળાવા લાગ્યો : ‘ એ જ આપશે ! એ જ આપશે !

પણ એ છે ક્યાં?  એને ગોતવો ક્યાં?

ગમે ત્યાં હોય, પણ એને શોધી કાઢ્યા વિના હવે નહિ ચાલે.

   બ્રાહ્મણ ગામ છોડી જંગલમાં પહોંચ્યા. ત્યાં મહાદેવનું એક જીર્ણ મંદિર હતું. કોઈ જ ત્યાં પૂજા કરવા જતું નહોતું. મહેતાજી મહાદેવજી સામે ધરણું કરી બેઠા. બસ, હવે અહીંથી ઊઠવું જ નથી. એક બે કરતાં સાત દિવસ થઈ ગયા. પળેપળ એમના મુખમાંથી, રોમરોમમાંથી એક જ ઉચ્ચાર નીકળ તો હતો. ‘ હે શંકર ! હે શંભુ ! દયા કર !

છેવટે ભોળાનાથ પ્રસન્ન થયા. કહે : ‘ માગ , માગ , માગે તે આપું ! ’

બ્રાહ્મણે કહ્યું : ‘ માગવાનું મનમાં કંઈ રહ્યું જ નથી.

શિવે કહ્યું : ‘ તોયે દુર્લભ એવું કંઈ માગ !

ત્યારે બ્રાહ્મણ કહે : ‘ તમને જે વલ્લભ હોય, જે દુર્લભ, તે આપો...  

   મહાદેવને થયું કે આ તો મારી પરીક્ષા થઈ ગઈ. હવે તો હું જેને કીમતીમાં કીમતી ગણું છું તેજ મારે એને આપવું જોઈએ!

તેમણે કહ્યું : ‘ ચાલ, તને કૃષ્ણનાંદર્શન કરાવું !

   મહાદેવની કૃપાએ બ્રાહ્મણને શ્રીકૃષ્ણની રાસલીલાનાં દર્શન થયાં. તે રાસલીલામાં એટલા ખોવાઈ ગયા કે તેમના હાથમાં સળગતી મસાલ ક્યારે તેમના હાથને દ્જાડવા લાગી તેનું પણ જ્ઞાત ન રહ્યું, તે બસ આભા બની કૃણાલીલામાં મગ્ન હતાં. જ્યારે ભાન આવ્યું ત્યારે ક્રુષ્ણ સ્વયં તેમની સામે ઊભા હતાં. બ્રાહ્મણ ક્રુષ્ણના પગમાં પડી રુદન કરવાં લાગ્યાં. કૃષ્ણે તેમને બંને હાથે ખભેથી પકડી ઊભા કર્યા અને આલિંગનમાં જકડી લીધાં. એક બાજુ ક્રુષ્ણ હળવું મલક્યા કરે છે જ્યાં બીજે બ્રાહ્મણની આંખોમાંથી અશ્રુઓનો વહાવ અનરાધાર વહ્યાં કરે છે. શ્રી કૃષ્ણએ તેમને છાનાં રાખી એમને પીતામ્બર પહેરાવ્યું અને તેમના માથે મોરપીંછનો મુગટ મૂક્યો.

બ્રાહ્મણ: પ્રભુ, હું તમારા સાનિધ્યમાં રાહેવા માંગુ છું... મને પાવન કરો પ્રભુ,

ક્રુષ્ણ: જ્યારે જ્યારે તું મને પોકારીશ ત્યારે ત્યારે હું હાજર થઈશ.

   ભગવાને વચન આપ્યું, બ્રાહ્મણ તો આભા બની ઘર તરફ ભાગ્યા. તે હાથમાં કરતાલ લઈ ભજન ગાતા ગાતા ઘેર આવ્યા ને સીધા જ ભાભીના પગમાં પડ્યા : ‘ ભાભી , તમારી કૃપાથી મને ભગવાનનાં દર્શન થયાં !

   ભાભીતો બ્રાહ્મણનો આ નવો વેશ જોઈ વધારે ખિજાયાં. આ બ્રાહ્મણ એટલે ભક્ત નરસૈયો, જેને આખી દુનિયા નરસિંહ મહેતાનાં નામ થી ઓળખે છે.   

   નરસિંહ મહેતા આજથી આશરે સાડા પાંચસો વર્ષ પહેલાં, જૂનાગઢ પાસે તળાજા નામે ગામમાં, નાગર બ્રાહ્મણની નાતમાં જન્મ્યા હતાં. એમની પાંચ વર્ષની વયે એમના માતાપિતાનું મરણ થતાં મોટા ભાઈ વણશીધરના આશ્રયે તેઓ ઊછર્યા હતા . નાનપણથી જ નરસિંહ મહેતાનું મન ઈશ્વરભજનમાં અને સાધુસંતોની સેવામાં લાગેલું હતું , તેથી ભણવા ગણવા પર એમનું કંઈ લક્ષ નહોતું. તે વખતના રિવાજ પ્રમાણે નવ વર્ષની ઉંમરે સાત વર્ષની માણેકબાઈ સાથે એમનાં લગ્ન થયાં હતાં. એમ કરતાં નરસિંહ મહેતા પંદર વર્ષના થયા. મોટાભાઈએ એમને ઘોડા સાચવવાનું કામ સોંપ્યું હતું.

   મહેતાજી હવે પત્ની માણેકબાઈ, પુત્રી કુવંરબાઈ અને પુત્ર શામળશાને લઈ જુદા ઘરમાં રહ્યા, ઘરની ચિંતા ભગવાનને માથે નાખી તેઓ તો ભજન કીર્તનમાં જ મસ્ત રહેતા.

   સમય સાથે પુત્ર "શામળ" હવે બાર વર્ષનો હતો. મહેતાજી પોતે નવ વરસે પરણ્યા હતા, તેથી માણેકબાઈએ મહેતાજીને કહ્યુ: ' શામળિયા માટે કન્યાની તપાસમાં રહો !!

   મહેતાજી કહે : ‘ જેનું એ કામ છે એ કરશે. તું શું કરવા એવી ચિંતા કરે છે? ’ અને  ખરેખર , થોડા વખતમાં એક નવાઈની વાત બની ગઈ.

   વડનગરના ધનાઢ્ય શેઠ મદન મહેતાએ પોતાની દીકરી માટે એક સુયોગ્ય વરની શોધમાં ગોરને જૂનાગઢ મોકલ્યો. મદન મહેતા કોઈ રાજ્યના દીવાન હતા અને લાખોપતિ હતા. ગોરે જૂનાગઢ આવી ઘણા છોકરા જોયા પણ  એકે પસંદ પડ્યો નહિ ત્યારે નાગરો ચિડાયા. તેમણે એને ઉલ્લુ બનાવવા નરસિંહ મહેતાનું ઘર દેખાડ્યું. મહેતાજી તો બેઠા બેઠા ભજન કરતા હતા. ગોર બાપા ત્યાં પધાર્યા અને શી ખબર શી રીતે ગોરનું મન વસી ગયું. તેમણે શામળની સાથે મદન મહેતાની દીકરીનું વેવિશાળ કરી નાખ્યું. નાગરોના પેટમાં પથ્થરો પડ્યાં. તેમણે મદન મહેતાને ખબર આપ્યા કે નરસૈંયો તો બાવા વૈરાગીઓ ભેગો ફરનારો ભીખમંગો છે !

   મદન મહેતાએ નરસિંહ મહેતાને કાગળ લખ્યો કે અમારા ઘરને શોભે એવી જાન લઈને આવજો, નહિ તો વરને લીલા તોરણે પાછો કાઢશું ! નરસિંહ મહેતાએ કોના બળદ અને કોકની વહેલ માંગી  આણી જાન જોડી. જાનમાં બાવાવેરાગીઓ, અને સામાનમાં તુલસીની માળાઓ, તાલ ને કરતાલ ! જૂનાગઢથી નીકળેલી આ જાન જ્યારે વડનગર પહોંચી ત્યારે એમાં એટલા હાથીઘોડાને લાવલશ્કરની શોભા હતી કે મદન મહેતા ગભરાઈ ગયા કે આને હું કેમ પહોંચી વળીશ ? તેમણે મહેતાજીને પગે પડી પ્રાર્થના કરી : ‘ વૈવાઈજી , અમારી લાજ રહે એમ કરજો ! મહેતાજીતો ભજન ગાવા લાગ્યાં.

   તેમની દીકરીના લગ્નમાં પણ આવો જ ચમત્કાર થયો હતો. એક બાજુ ઘરના ખાલી વાસણો અને બીજી બાજુ દીકરીનું મામેરું. પોકી વળતો કઈ રીતે... માણેકભાઈ મહેતાજીની સામે રુદન કરવાં લાગ્યાં.

   મહેતાજીતો મસ્ત હાથમાં કડતાલ લઈને ભજન કરતાં કરતાં બહાર નીકળી ગયા અને બોલ્યા મારો નાથ બેઠો છે મારે વળી શેની  ચિંતા ?

    તેમની દીકરી કુંવરબાઈનું મામેરું કરવા ભગવાન પોતે લક્ષ્મીજીને લઈને પધાર્યા હતા! દ્વારકા જતા યાત્રીઓનાં નાણાં લઈ મહેતાજીએ એમને હૂંડી લખી આપી હતી તે ભગવાને પોતે દ્વારકામાં મહેતાજીના વાણોતર બની સ્વીકારી હતી !

   એક વાર ભાદરવા મહિનામાં નરસિંહ મહેતાના પિતાનું શ્રાદ્ધ આવ્યું. નરસિંહ મહેતા પાંચ બ્રાહ્મણોને જમવાનું કહેવા ગયા, પણ નાતવાળા કહે : ભગત, કોક દહાડો તો અમને તમારા ઘરનો પ્રસાદ જમાડો !

   પ્રસાદની કેમ ના કહેવાય ? મહેતાજીએ સમસ્ત નાતને જમવાનું નોતરું દઈ દીધું. શ્રાદ્ધને દિવસે માણેકબાઈએ મહેતાજીના હાથમાં નાનકડી તપેલી પકડાવી દઈ કહ્યું :  ઘી લઈ આવો!! 

   મહેતાજીથી ઘી લેવા ગયા, તો ઘીવાળાએ કહ્યું : ‘ મહેતા , એકાદ ભજન તો સંભળાવો !

   બસ, થઈ ચૂક્યું. મહેતાજી ભજન ગાવા બેઠા, ને ઘીની વાત ભૂલી ગયા. ભજન પર ભજન ચાલ્યા કરે.

   બીજી તરફથી ખબર શું ખબર ક્યાંથી મહેતાના પર આગળ સીધું સામાન અને ગાડાં આવી ઊભા રહ્યાં. માણેકબાઈ આભાં બની જોઈ રહ્યાં. હજારો માણસોની રસોઈ બની અને આખી નાત મનભાવતા પકવાન જમીને ખુશ થઈ ગઈ. જે લોકો તમાસા જોવા આવ્યાં હતાં તે મોઢામાં હાથ નાખતા થઈ ગયા.

   સાંજે ભજન પૂરાં થયાં ત્યારે મહેતાજી તપેલીમાં ઘી લઈને ઘેર આવ્યા. આવીને જુએ તો આખો પ્રસંગ પૂરો થઈ ગયો હતો !

મહેતાજીના જીવનમાં આવા તો અનેક ચમત્કારો જોવા મળે છે.

   થોડા વખત પછી માણેકબાઈનું મરણ થયું. મહેતાજી કહે : ‘ જેવી ભગવાનની મરજી!

   ભલું થયું ભાંગી જંજાળ, સુખે ભજશું શ્રીગોપાળ !

    રોજ સવારે મહેતાજી ગિરનાર પર્વતની તળેટીમાં આવેલા દામોદર કુંડમાં સ્નાન કરવા જતા. એક દિવસ આવી રીતે સ્નાન કરીને તેઓ ભજન ગાતા ગાતા આવતા હતા, ત્યાં રસ્તામાં કેટલાક માણસો હાથ જોડી એમની સામે આવી ઊભા ને કહે : ‘ ભગતજી , એકવાર અમારે ત્યાં ભજન કરવા પધારો !

મહેતાજીએ કહ્યું : ‘ આજે જ !

પેલાઓ કહે : ‘ બાપજી , અમે અસ્પૃશ્ય છીએ !

મહેતાજીએ કહ્યું : ‘ તમે હરિના ભગત છો. હરિજન છો ! વૈષ્ણવ છો !

 હરિજનોએ આખા વાસનાં આંગણાં સાફ કરી ગોમુત્ર અને છાણથી લીંપ્યાં, તુલસીક્યારે દીવા કર્યા, ધૂપ કર્યો .

 મહેતાજી નિશાએ આવ્યા, લાવ્યા પ્રસાદને કર્યો ઓચ્છવ,

 ભોર થયા લગી ભજન કીધું, સંતોષ પામ્યા સૌ વૈષ્ણવ !

   તે જમાનામાં હરિજનોને કોઈ અડકતું પણ નહિ, તેમનાં ઘર પણ ગામથી દૂર અને ત્યાં કોઈ જાય નહિ, પણ મહેતાજી ગયા ને આખી રાત હરિજનો ભેગા બેસી ભજન કરી આવ્યા. તેથી આખા ગામમાં હો હો  થઈ ગઈ. ચોરે ને ચૌટે વાતો થવા લાગી હાય હાય ! નાગરનો દીકરો થઈને આ નરસૈંયો ઢેડવાડામાં જઈને નાચ્યો !

નાગરોની નાતે નરસિંહ મહેતાનો જવાબ માગ્યો.

તેમણે કહ્યું : ‘ તું ભ્રષ્ટ થઈ ગયો.

   મહેતાજીએ કહ્યું : ' મને ભષ્ટ કહો , ભૂંડો કહો, ભૂંડાથી ય ભૂંડો કહો, તમને જે ગમે તે કહો, હું એવો જ છું. મને માત્ર વૈષ્ણવો વહાલા છે – પછી તે બ્રાહ્મણ હોય કે ભંગી હોય !

    હળવાં કર્મનો હું નરસૈંયો, મુજને તો વૈષ્ણવ વાલા રે,

    હરિજનથી જે અંતર ગણશે, એના ફોગટ ફેરા ઠાલા રે |

    નાગરોએ હવે જૂનાગઢના રાજા રા'માંડલિકને ફરિયાદ કરી : ' નરસૈંયો ઢોંગ ધતૂરા કરી લોકોને અવળે રસ્તે ચડાવે છે , એને સજા કરો ! ’ રાજાએ નરસિંહ મહેતાને એક કોટડીમાં પૂરી દીધા ને કહ્યું  ‘ ભગવાનની મૂર્તિની ડોકમાં પહેરાવેલો હાર સવાર પહેલાં તારી ડોકમાં આવી પડે તો હું જાણું કે તું સાચો ભગત ! નહિ તો ઢોંગી !

   કોટડીમાં મહેતાજીએ ભજન આદર્યાં આખી રાત ભજન ચાલ્યાં. સવાર થતો ચમત્કાર થયો . મંદિરનાં બારણાંને અને જેલની કોટડીને વાસેલાં તાળાં તડાક કરતાં તૂટી ગયાં, લોઢાની ભોગળો ભાંગી પડી ને બારણાં ઊઘડી ગયાં ! લોકો આભા બની જોઈ રહ્યા. ભગવાનની મૂર્તિની ડોકમાંથી હાર નીકળીને મહેતાજીની ડોકમાં જઈ પડ્યો !          

   કહે છે કે આ બનાવ સંવત ૧૫૧૨ ( સને ૧૪૫૫ ) માં બનેલો. મહેતાજીની ભક્તિની આ પરચો જોઈ રાજા પસ્તાયો. એણે ભક્તની માફી માગી, પણ મહેતાજી તો જાણે કંઈ બન્યું નથી એમ ભજન ગાતા ગાતા ઘેર ગયા.

    આ બનાવ પછી થોડા વખતમાં મહેતાજીએ જૂનાગઢ છોડ્યું અને દેહ પણ છોડયો. નરસિંહ મહેતા આપણી ગુજરાતી ભાષાના આદિ કવિ છે. તેમણે અસંખ્ય ભજનો લખ્યો છે, તેમાંનાં ઘણાં પ્રભાતિયાં નામે ઓળખાય છે. આજે પણ ઘણા લોકો સવારના પહોરમાં આંખ ઊઘડે કે મહેતાજીનાં પ્રભાતિયાં ગાતા હોય છે. (source­-પુસ્તક સંતસાગર)

    ગુજરાતી ભાષાનાં શ્રેષ્ઠ કવિઓને તેમની યાદમાં નરસિંહ મહેતાં એવોર્ડ આપવામાં આવે છે જેની શરૂઆત ઈ.સ. ૧૯૯૯થી થઈ છે. આ એવોર્ડ આદ્યકવિ નરસિંહ મહેતા સાહિત્યનિધિ ટ્રસ્ટ દ્વારા આપવામાં આવે છે.

                                                                                                                    જૈમીન જોષી.